Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Dokszyce – parafia p.w. Trójcy Przenajświętszej
-cowały szkoły polskie i miało miejsce nauczanie religii w tym języku: później Niemcy ustalili, że może być w szkolnictwie
tylko białoruski język i prawosławna religia. 103 Z czasem doszło nawet do aresztowań i rozstrzelania duchownych,
którzy pracowali w szkołach np. bł. ks. Mieczysława Maćkowiaka i bł. ks. Stanisława Pyrtka. 104
W końcu października zabroniono kapłanom odprawiać nabożeństwa bez pozwolen ia władz państwowych. Takie dokumenty
pozwalające na prace jako duchowny wydawane były często na krótki termin, niekiedy na parę dni. 105 6.XI.1941
r. generalny komisarz Kube wydał zakaz zawierania małżeństw mieszanych – pomiędzy Polakami i Białorusinami. Zakaz
można było ominąć tylko za cenę trwałych zmian w metrykach, poprzez przyznanie się do innej narodowości. Zanim d otknęły
duchownych archidiecezji wileńskiej represje niemieckie, szereg z nich pospieszyła na pomoc ludności zamieszkujące
tereny od ponad dwudziestu lat ateizowane przez władzę sowiecką. Zachowały się wspomnienia ludzi o przyjmowaniu
chrztów w Kiemieszowcach 106 czy Biehomlu [tutaj sami Niemcy pozostawili ludności jedyny wybór: chrzest w cerkwi lub
u kapelana wojskowego - może Łotysza?, a kto nie miał metryki uznawany był za Żyda i przenosił się do getta].
Według relacji ks. Antoniego Zienkiewicza [dziekana głębockiego] na prace misyjną na „tereny przyłączone‖ wyje żdżali
obowiązkowo kapłani z parafii „nadgranicznych‖ i ponadto na ochotnika z inny ch miejsc archidiecezji wileńskiej. 107
Wszystko stało się łatwiejsze pod względem prawa kościelnego, kiedy abp wileński R. Jałbrzykowski otrzymał od Stolicy
Apostolskiej nominacje na administratora apostolskiego terenów arch. mohylowskiej i diecezji mińskiej . 108 Uczestniczył w
tych wyprawach „misyjnych‖ proboszcz Dokszycki, którego spotkania na terenie dawnej parafii inspirowały zapewne do
podejmowania działań również na rzecz tamtych mieszkańców także poprzez organizowanie przy dokszyckiej plebani
zbieranie dewocjonalii czy katechizmów. Proboszcz wyjeżdżał na prace do Bierezina, Kiemieszowców, Dziedziłowicz,
Ziembina, Borysowa, a posługiwał mu w tych wyprawach jako wikariusz ks. Ryszard Stohandel. 109 Należy jednak pamiętać,
że niemieckie władze zabroniły głoszenia kazań w katolickich świątyniach w języku białoruskim, co miałoby zyskać
sympatie pro niemieckich organizacji białoruskich, a jednocześnie uniemożliwić korzystanie dawnych unitów z sakrame ntów
w Kościele katolickim. 110
Początek okupacji niemieckiej wprowad ził także represje wobec ludności cywilnej, zwłaszcza żydowskiego pochodzenia
i tak w marcu 1942 r. na rozkaz zonderfirera Gartmana [komendant miasta Dokszyce] przeprowadzano, w ciągu trzech
tygodni, mordowanie ludności pochodzenia żydowskiego. 111 Zamordowano wtedy w Dokszycach ok. 4.300 Żydów, wpędzając
ich nagich do przygotowanych uprzednio dołów. Ludzi tych zabijano strzałami z karabinów i dobijano łopatami.
Godnym odnotowania jest fakt pomagania przez ludność polską w przetrwaniu skazanych na całkowitą eksterminację Żydów.
W niejednej chacie katolickiej czy prawosławnej ukrywali się uciekający przed represjami hitlerowskimi „jewreje.‖ 112
Parafianie podzielili losy ludności całego okupowanego przez Niemców terenu Białorusi przeżywając wraz z innymi:
przymusowe roboty, obowiązkowe kontyngenty żywności, czy wreszcie spotkania z wojskami okupantów, jakie przych odziły
często w dzień w niemieckich formacjach, a nocą spodziewać się należało sowieckich oddziałów partyzanckich czy
zwykłych band rabujących mienie. W ma ju 1943 r. miała miejsce kolejna karna ekspedycja wojsk niemieckich („Kotbus‖)
wymierzona przeciw ludności zamieszkującej tereny, parafii Kiemieszowce, które stały się schronieniem i zapleczem
aprowizacyjnym dla oddziałów partyzanckich. Część ludności zatrudniano przy pracach na rzecz wojska m. in. budowano
w tym czasie także linię kolejową łączącą Parafianów przez Dokszyce, Berezyno i Pyszne z Lepielem. 113
Rozciągające się na wschód od miasta lasy Berezyńskie i Puszcza Hołubicka sprzyjały rozwojowi partyzan tki radzieckiej,
114 co spowodowało, że Niemcy utrzymywali w czasie okupacji na terenie miasteczka silny garnizon uzupełniony z
czasem, o dobrze uzbrojone, kolaboranckie wobec hitlerowców, oddziały wojskowe rekrutujące się spośród rosyjskiej i
białoruskiej ludności, tzw. Ruskoj Oswobodzicielnej Armii [skrót: ROA] pod dowództwem pułkownika Władymira W ła-
103 Był to ukłon władz niemieckich w stronę białorusko ośrodków reprezentujących politykę ugodową, w myśl jakiej rozpoczęły one współprace z hitlerowcami
i przystąpiły do tworzenia policji i armii.
104 Aresztowań dokonywano: XII.1941 w Ikaźni ks. Wł. Maćkowiak i St. Pyrtek; I.1942 w Dryssie ks. M. Bohatkiewicz; VI.1942 w Wołkołacie ks. R.
Dronicz; w Postawach ks. B. Maciejewski; w Łużkach ks. A. Masiulanin; w Parafianowie ks. Wł. Wieczorek jakich zamordowano 4.I II.1942 czy też
nieco później bo dnia 4.VII.1942 r. Razem z kapłanami rozstrzelanymi 4 lipca zginęli Jadwiga i Karol Mikulscy właściciele majątku Dokszyce.
105 Z. Zieliński, Życie religijne (...) 1939-1945.., wyd. cyt. tam informacja, że np. w Słonimie wystawiano takie dokumenty tylko na dwa tygodnie,
wszystko zależało więc od nastawienia władzy rejonowej.
106 Zamieszkała Dokszyce ul. Marksa [dom z tyłu za Siel-Chos Tech-nikom].
107 List ks. A. Zienkiewicza do abp. Jałbrzychowskiego z 13.IX.1941 r., na jaki powołuje się W. Żurek. W: Salezjańscy męczennicy..., wyd. cyt., s. 74,
gdzie wspomina księży: B. Słodzińskiego (Dokszyce), Chałkowskiego, Masłowskiego, Matosiewicza, Wieczoreka (Parafianowo), Kowalczuka.
108 K-łwN, s. 8. W tym też czasie dziekan głębocki ks. A. Zienkiewicz został mianowany wikariuszem biskupim [nominacji dokonał zastępujący
aresztowanego arcybiskupa ks. Reinys] i podlegała mu władza nad dekanatami głębockim, bracławskim, miorskim, postawskim, wilejskim, woroniańskim,
świrskim, mołodeczańskim, oszmiańskim.
109 Por. WKAwB 3/1984, s. 125-126. Ponadto dokument ABW sygn. 318-21130 podaje nominacje na urząd wikarego, z określeniem: wikariusz – kooperator
dla parafii Dokszyce‖ (dekret z dnia 28.VIII.1941 r., Z-59/41 podpisany przez abp R. Jałbrzykowskiego), co pozwalała na swobode działań w
obszarze parafii Kiemeieszowce i Berezyno. Szerzej o ks. Stohandlu w rozdziałach o Parafianowie.
110 Por. Z. Zieliński (red.), Życie religijne (...), wyd. cyt., s. 43.
111 Przy likwidacji getta używano żołnierzy wcielonych z miejscowej ludności ubranych w mundury SS. Por. F. Sawicki, Los mieszkańców wilejszczyzny
w latach 1939-1946, okupacja sowiecka i niemiecka. Wywózka, partyzantka, repatriacja, „Slavica Wratislavensia LXXXII‖, Wrocław 1994, s. 79,
gdzie o śmierci żołnierza Stanisława Jarosiewicza z Mikulina.
112 Relacje takie znajdujemy we wspomnieniach p. Jadwigi Kamińskiej z wsi Zaborce k. Parafianowa czy we wspomnieniach rodziny zam. w Dokszycach
na ul. Dowatora, jaka nawet po wojnie odwiedzona została przez ocalonego Żyda. Podobnie w rodzinie Dołżuków we wsi Cielesze przechowywano
Żydów, wiedziała o tym cała wieś i nikt nie zdradził, bano się tylko by nie spalono wsi jak uczyniono z pobliskimi Azarcami. Wywiad z T. Karościk
przeprowadzony w styczniu 2003 r.
113 W 1942 r. łączyła ta linia kolejowa oddziały 3 czołgowej niemieckiej armie z frontowym zapleczem [por.: EHB T 61].
114 Por.: Dokszyckiemu rej. dz. cyt., gdzie wspomina się o dziewięciu partyzanckich brygadach.
82