Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Rozdział
PARAGRAF 2: Majątek archidiakoński w cieniu parafii Parafianowo [1630-1798 r.].
a. W czasie pows tawania parafii w Parafianowie.
1632- 1633 - a rch id ia kon ks . Je r zy T YS Z KIEW I CZ . 45
Warto pamiętać, że opisywany w tym czasie majątek nazywano różnie, np.: „Parafianów‖ czy też „Perfienowo‖ ale zawsze
była to ziemia kościelna, jako „nadanie królewskie dla prałata archidiakona‖, określane jako: „Dwór, miasteczko, - włość
Parafianowska składająca się z 12 wsi, 29 zaścianków, 238 dymów, 5 puszcz leśnych rozległych na 4 mile dokoła (...),
włok 291, czynszu 7.678 złp." 46 Ta bliskość lasów sprzyjała eksploatacji dobrego drzewa do potrzeb zdobnictwa kościeln ego
bowiem w 1633 r. wywożono stąd drzewo lipowe dla głównego ołtarza katedry wileńskiej. 47
Zachowały się również dokumenty o procesach podejmowanych przy zbiegostwie chłopów „funduszowych‖ z folwarku
archidiakońskiego. 48
1634- 1645 – a rch id ia kone m ks . Kas per ZA LIW S KI . 49
W roku 1633 polecono mu jako archidiakonowi wizytowanie parafii diecezji wileńskiej, może także Parafianowa. Z tego
też czasu pochodzi dokument [ABW sygn. 43-14653] świadczący o nowym nadaniu dokonanym tym razem przez króla
Władysława IV, na imię tego właśnie Archidiakona.
Ponadto istnieje kilka innych dokumentów 50 [np. z ok. 1643 r.] wspominających o sporach granicznych czy poborach
dochodów z majątku w Parafianowie, gdzie czasem podawane jest imię Gasper Zalewski. Czasy nie bywały łatwe bo kolejna
sprawa z 1637 r. dotyczy bezprawnego wyrąbania dębów na uroczysku Horodec. 51 Dzierżawcą lub zarządzającym
majątkiem archidiakońskim w Parafianowie był w 1642 r. niejaki p. Frąckiewicz. 52 Zachowały się też dokumenty na temat
zbiegostwa czy kradzieży dokonanej w majątku archidiakońskim. 53
1649- 1653 – a rch id ia kone m ks . Jan DOW GIA ŁŁ O ZAW I SZA 54 .
Majątek Parafianowo nie należał do małych, skoro w 1653 r. komisja rządowa ustaliła dla niego podatek podymny od 257
domów co dawało wtedy sumę: 385 /15 zł. 55 Miejscowość rozwijała się chyba dosyć dobrze, skoro już na przełomie lat
1649-1650 r. otrzymała przywilej na targi i Jarmarki 56 . Jak wspominają dokumenty z 1649 r. zarówno dwór jak i miasteczko
Parafianów oraz włość o tej nazwie były własnością archidiakona, w skład tego obszaru wchodził także rozległy kompleks
leśny (o powierzchni 4 mil). 57
Wygląd ówczesnego kościoła, z podpisem: „Parfinow" zamieszczono jako rycina w przedmowie do książki wydanej w
1650 r., staraniem mieszkających w niedalekim sąsiedztwie bernardynów budsławskich 58 .
Wojna na Kresach południowych, trwające od 1648 r. niszczenie majątków na Ukrainie, wprowadziły lepsze stawki na
zboża i przetwory gospodarcze. Niestety nie na długo poprawia się ekonomia, bo już w sierpniu 1655 r. po zniszczeniu
Wilna przez Rosjan ich łupem stały się też wszystkie majątki kościelne na tym terenie, także dobra archidiakońskie. 59
45 Ks. Jerzy TYSZKIEWICZ, sufragan wileński, później od 02.03.1634 r. biskup żmudzki (wg SAKW s. 122).
46 J. Kurczewski, Kościół zamkowy... T 2, wyd. cyt., s. 157.
47 SAKW s. 121 tam o sprowadzeniu w dniu 04.11.1633 r. drzewa lipowego z Parafianowa.
48 Np.: ABW sygn. 43-14634 [1. – 1623.IV; 2. – 1637.III; 3. – 1739.II; 4. – 1639; 5. – 1639], wszystkie pisane w języku staroruskim.
49 Ks. Kasper ZAIWSKI (Zalewski z Wołynia), zm. 21.08.1645 (wg SAKW s. 137); Por. J. Kurczewski, Kościół zamkowy....T 2, wyd. cyt., s. 269.
Natomiast początek urzędowania od 02.03.1634 r. wg SAKW s. 122; ponadto dokumenty z tym nazwiskiem z 1637 r. wg ABW sygn. 43 -14637.
50 ABW sygn. 43-14653, 43-14654, 43-14655, 43-14657. Trzy ostatnie dokumenty pisane po rusku.
51 ABW sygn. 43-14636
52 Potwierdzał umowę podpis ks. Marcina Wincentego Mordas „Protonotarius Aplic. Rector. Vele Notarius et Archivista‖ na podst. ABW sygn. 43-
14651 gdzie też o prowadzonym w tym czasie sporze o Ostrów Jałówka. Natomiast ABW sygn. 43-14688 podaje o sporach pomiędzy archidiakonem K.
Zalewskim a Adamem Tryżyną o „krzywdy wyrządzone‖. Podobne sadowe sprawy porusza inny dokument, a mianowicie ABW sygn. 43 -14649 gdzie
informacje na 11 kartkach pisanych po rusku i polsku sprawy sądowe z 1641 r. Tych samych lat dotyczy też dokument ABW sygn. 43-14650, podobnie i
dokument ABW sygn. 43-14629.
53 ABW sygn 43-14636 – o kradzieży koni i odnalezieniu ich w Dokszycach na targu (1637 r.); ABW sygn. 43-14639 – skarga na włościan od Pawła
Suchotyckiego (1638 r.); ABW sygn. 43-14640 – protesty urzędnika P. Radziszewskiego (1637 r. = 3 kartki po rusku i 1 po polsku); ABW sygn. 43 -
14644 – protesty (1638 r. = 1 kartka ruska0; ABW sygn. 43-14645 – protesty; ABW sygn. 43-14635 – skargi za zbiegostwo [1. – 1636 r., 2. – 1636 r., 3. –
1639.IV, 4. – 1640 r., 5. – 1640 r., 6. – 1640 r., 7. – 1640.VIII]
54 Ks. Jana Karola DOWGIAŁŁO (1603-1661) wykształcony w Wilnie oraz na studiach zagranicznych m.in. w Bolonii, od 1641 r. regent kancelarii a
później referendarz WKL, kanonik wileński i kaznodzieja katedralny. Od 1656 biskup wileński, konsekracja odbyła się w Częstochowie a sam biskup n ie
bywał na Litwie w związku z najazdem Moskwy. Por.: EK T 1, s. 542. .Informacja o archidiakonie J. Dowgiałło na podst.: ABW sygn. 43-14689. Wypis z
ksiąg Ziemskich (...) 21.XII.1793 Wilno. Natomiast SAKW s. 143 podaje pod rokiem 1648 archidiakona Zawiszę, podobnie rok 1653 na s. 158, tylko s.
164 podaje jako archidiakona Dowgiałło Zawiszę.
55 RgD-1653, s. 292.
56 Pisze o tym podobno Sumariusz Metryk Litewskich w AGAD sum MLIX k. 22 (123 ks. zap) tutaj za: St. Aleksandrowicz, Geneza i powstanie...,
wyd. cyt., s. 105.
57 Kościół Zamkowy…., cz 2, dz. cyt. s. 167-168, tam opis Parafianowa według wizyty z 1649 r.: „Dwór, miasteczko, włość Parafianowska składaja
się z 12 wsi, 29 zaścianków, 238 dymów, 5 puszcz leśnych rozległych na mil 4 dokoła: Czarna, Buzulewszczyzna, Jurkowszczyzna, Bojarska, Prutkowska,
włók 291, czynsz 7.678 złp.‖
58 E. Zielejewicz, Zwierzyniec ....., wyd. cyt.; Reprodukcje zamieszczono również w A. Jeromienka, Katalickie Swiatynie, Mińska-Magilołska Archidiecezja,
Mińsk 2003 s. 18. Tam powyżej zameczku w Sitcach, namalowany kościół z 2 wieżami i łamanym dachem.
59 Jeden z pamiętnikarzy tego okresu, tak wspomina sytuacje: „Głód straszny tak nastąpił, że trwał aż do żniw 1657 r., tak że kotki wszystkie, psy
zdechliny ludzie jadali, a na dodatek rżnęli ludzi i ciała ludzkie jedli i umarłym trupom ludzkim wyleżeć się w grobie nie dali.‖ (Jan Cedrowski).
192