Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Dokszyce – parafia p.w. Trójcy Przenajświętszej
1798- 1834 – p robos zc ze m ks . p ra łat S zy mo n T RA CEW S KI.
Wiadomo, że jeszcze w 1802 r. pomagał w parafii altarysta ks. Bazyli Gińko 6 . Dla proboszcza, który w tym czasie pełni
obowiązki zarówno w Doks zycach, jak i w rozległym borysowskim dekanacie 7 jest to pomoc wprost nieodzowna. Aby
przygotować dla parafii pomoc na kolejne lata, prałat Tracewski poprzez fundacje pieniężną, jaka wydzielana była dla
kleryka uczącego się w M ińskim Seminarium, zabezpieczał święcenie wikarych (tzw. komendarzy) dla potrzeb tejże plebani.
Znamy nazwiska niektórych ze stypendystów: np. kleryk Sęczkowski, 8 jak również pomocników plebana, i tak komendarzem
w latach: 1805-1809 r. był ks. Wincenty Bałtruszewicz, 9 natomiast altarystami są kolejno: w 1806 r. - ks. Bernard
Rydzewski 10 , 1810 r. - ks. Marcin Budowicz. 11
Opisując położenie parafii w 1808 r. miejscowy proboszcz pisał w sprawozdaniu do biskupa w następujący sposób:
„Kościół Parafialny w Mieście Skarbowym Jego Imperatorskiej Mości Dokszycach, leży nad rzeką Berezyną poczynającą
się wraz za miastem z prawego Brzegu na Wschód na Trakcie Pocztowym z Mińska y Wilna na Dzisne Połock do Sankt
Petersburga. Od miasta Gubernskiego Mińska oddalony na Wschód ku Północy Mil 20 do Miasta Powiatowego Borysowa
ku Zachodowi Mil 15. Stacja Pocztowa w samych Dokszycach. Od Kościoła Parafialnego najbliższego Parafianowa półtora
Mil. Od klasztoru Zakonnego najbliższego XX Karmelitów Głębockich Mil 5. Od najbliższej Szkoły Publicznej Berezweczańskiej
oddalona pół szóstej Mil (...).‖ W dalszej części przedstawiał, że parafia liczyła w tym czasie 3.325 katolików, z
widoczną przewagą kobiet, bo wyliczał 1.735 osób tej płci w relacji do 1.590 mężczyzn. 12
W roku 1809 decyzją biskupa zostaje wydzielona z terenu parafii doks zyckiej nowa parafia we wsi (czy raczej w majątku)
Komajsk (ok. 10 kilometrów na wschód od miasteczka) 13 . Ten rok 1809 przynosi także „sądny dzień‖ dla mieszkańców
Dokszyc. Po latach wspomni go proboszcz w dokumencie wizytacyjnym „pożar zdarzony od Miasta Roku 1809 Miesiąca
Marca 9 Dnia wszystko ogniem strawił‖ 14 i nawet po dwudziestu latach nie zdążono odbudować wszystkich kościelnych
budynków. Spaleniu uległa wtedy szkoła parafialna [na jej miejscu jeszcze w tym roku postawiono nowy budynek].
Rok później spaleniu ulega zabudowa altarii, co stanowiło tym większą stratę, że były to wtedy jeszcze w miarę nowe b udynki,
postawione staraniem Kapituły żmudzkiej w 1784 r. Jak napisano później w protokóle, pożar „rozpoc zął się z tego
domu,‖ 15 a spaleniu uległy też budynki gospodarcze.
Proboszcz ks. Tracewski, który podpisywał się w listach tytułami: „Senior Kanonik Katedry Mińskiej, Świętej Teologii
Doktor‖, 16 był mimo słabego zdrowia bardzo aktywnym człowiekiem 17 dlatego polecano mu sprawy arbitralne na terenie
dekanatu i diecezji [np. o przyłączenie dworu p. Kozła do parafii Udzialskiej. 18 ] Poświęcał także swój czas w innych sprawach,
bo jego inicjatywą, jak wspomniałem, było tworzenie zapisów fundacyjnych dla potrzeb kszt ałcenia młodzieży.
Zapisał o tym dziele tak: „Ru 1808 uczyniłem Ja Fundusz na Edukacje z Ubogiej Szlachty w Szkole Dokszyckiej przez się
Zaprowadzonej, kleryka w Seminarium Mińskim i Szpital z Domami na ten cel pobudowanymi jakowy fundusz stosownie
do Imiennego Ukazu 1807 Grudnia 21 Dnia na Zastawiony Sumie 40.000 złł Ru Srebrem. Części Dokszyc czyli Folwarku
Czebedar na którym prócz rzeczoznawcy moje Sumy (...).‖ 19
W ojna napo leońs ka i je j kons ekwenc je .
W roku poprzedzającym wkroczenie wojsk napoleońskich na Litwę, część mieszkańców miasteczka zatrudniona była przez
Rosjan na przymusowych pracach ziemnych związanych z powstaniem fortyfikacji przy powiatowym mieście Borysowie,
inni natomiast podzielić musieli los przymusowo wcielanych do armii carskiej. 20 Można powiedzieć, że w tych miesiącach
dokonywał się wybór za lub przeciw „Grande Armee‖, bowiem cała ta atmosfera „wyprawy na Moskwę‖ to najpierw czytanie
manifestów napoleońskich [także i w kościołach] i pobór rekruta dla wojsk sprzymierzonych, a później rekwirowanie
6 Ks. Bazyli Ginko w roku 1802 występuje jako altarysta Dokszyc ale już w dokumentach Konsystorza z 1807 wspomniano go jak o „Kurata Plebani
Wołkołackiej‖ [GAB sygn. 1781-24-79, k. 4] natomiast od 1816 r. przysługiwał mu już tytuł proboszcza Wołkołaty.
7 W 1802 r. w skład dekanatu borysowskiego wchodziły kościoły parafialne w Borysowie, Korzeniu, Kiemieszowcach, Dokszycach, [+altaria], Łahojsku,
Hajnie, Dziedziłowiczach, Olkowiczach, Omniszewie, Okołowie, Zawiszynie, i klasztory: Berezyna, Chłopiennicze, Chotajewicze, Ziembin [por.
DM T 2, s. 182] było to 15 kościołów i 17 kapłanów, jeśli doliczyć wszystkich zakonników to 42 duchownych.
8 IAW sygn. 694-1-118.
9 Ks. Wincenty BAŁTRUSZEWICZ (Baltoszewicz ?) daty znane na podstawie dokumentów [GAB sygn. 1781-24-79, k. 1] z roku 1805 dotyczących
sprawy G. Bykowskiego oraz [IAW sygn. 694-1-118] gdzie o „nielegalnym‖ wg prawa państwowego pobłogosławieniu małżeństwa w 1809 r.
10 Ks. Bernard RYDZEWSKI – 1806 altarysta w Dokszycach, natomiast [wg: IAW sygn. 694-1-4187], w 1791 roku, karmelita o takim imieniu i na-
zwisku był komendarzem w Zadziewiu.
11
Ks. Marcin BUDOWICZ w 1810 r. pełnił funkcje altarysty przy kościele w Dokszycach.
12
GAB sygn. 1781-32-147. Więcej szczegółów z dokumentu w końcowych relacjach tego paragrafu.
13
O kościele p.w. św. Jana Chrzciciela w Kamajsku, fundacji Józefa Mackiewicza więcej informacji umieszczam w rozdziale czwarty m tej pracy,
gdzie dokładniej omówiono los sąsiednich parafii.
14
B-dok-1829, k. 8. Data 9.III.1809 r. pojawia się i w innych opracowaniach.
15
B-dok-1829, k. 8 i 9-10.
16
ABW sygn. 43-25880 był chyba doktorem prawa cywilnego, bo w innym miejscu listu pisze: „powodem szczycenia się bycia JW. Pana Dobrodzieja
Ucznia w Uniwersytecie Wileńskim Prawa przyrodzonego.‖
17
Był ks. Tracewski wyznaczanym w 1790 r. nawet na urząd Komisarza Cywilno Wojskowego.
18 ABW sygn. 43-7923.
19 ABW sygn. 43-25880, k. 2-3.
20 Por.: Dokszyckiemu rejonu..., dz. cyt., gdzie mowa o budowie fortyfikacji dla 22.000 żołnierzy. Prawdopodobnie chodziło o budowę obwarowań
poza miastem „przed mostowymi szańcami broniącymi przeprawy przez rz. Berezyna,‖ por.: DM T 2, s. 127.
44