Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Dokszyce – parafia p.w. Trójcy Przenajświętszej
i zaznaczono, że przykościelny cmentarzyk sprawiał wrażenie uporządkowanego. Podobnie wygląd głównych miejsc kultu:
tabernakulum i chrzcielnicy świadczył, że życie religijne parafii funkcjonowało wg akceptowanych wtedy wzorców, ale
swoja droga warto zauważyć, że w tabernakulum przechowywane były tylko dwie hostie i zaświadczono, że dziedzice
przyjmują komunie w swoich domach, co mogłoby świadczyć o niezbyt wielkiej gorliwości eucharystycznej parafii. 82
Natomiast w spisie przechowywanych w zakrystii drogocenności i naczyń liturgicznych brakuje monstrancji i większej
liczby kielichów [prawdopodobnie przechowywane były nadal w Dziedzino]. Inwentarz wspomniał tylko o jednym kielichu,
puszce, krzyżu do procesji, 3 krzyżykach na ołtarzach, kociołku do wody, ampułkach [2 z nakryciem i 1 bez niego],
ubogo przedstawiał się także zasób szat liturgicznych: tylko dwie alby, jeden humerał, za to nieco więcej ornatów. 83
Równie interesującym, zwłaszcza dla późniejszych dziejów parafii, okazuje się wspomnienie o istnieniu na jej terenie
aż trzech kaplic, a mianowicie w miejscowościach:
1. Czernica – kaplica w dobrach kasztelanica Judyckiego,
2. Borsuki – kaplica p.w. św. Piotra i Pawła, również w dobrach rodziny Judyckich,
3. Zamos ze – świątynia w majątku Jana Deszpot Zenowicza.
Szerzej o tych punktach religijnych w kolejnych rozdziałach, tutaj warto tylko zaznaczyć, że w Czernicy obecni byli zakonnicy
Augustianie, lecz nieco dziwnej reformy, gdyż określono ich jako: „Religiosus S. Augustianie de Larga Manica‖.
Było to pewno niedawne osiedlenie, bo nie wspomniał o ich własności dokument podymnego z 1690 r., a do tego wsp omniani
zakonnicy wizytacji biskupiej się nie poddali, co mogło sugerować jakąś „nowinkę‖ religijną lub odłam od pra wdziwej
reformy. Ponadto w Tumiłowiczach zaznaczono obecność zakonników dominikańskich.
Oryginalnością godną uwagi w tym dokumencie wizytacyjnym jest też spis chłopów funduszowych [gdzie spotykamy
zapis nazwisk w brzmieniu języka ruskiego ale pisany literami łacińskimi]. 84 Byli to: „Poddani od Folwarku Plebani Do kszyckiej‖,
jakich razem wyliczono 22 mężczyzn, mieszkających na 2 włokach ziemi, prawie każda rodzina posiadała konie
[9 koni, 2 źrebaki, wół i 9 krów]. Traktowanie tych poddanych przez „Pana Arendarza‖ nie zawsze zadawalające, o c zym
świadczą skargi wnoszone o pobicie, okaleczenie konia, czy obciążanie nadmierna pracą. W opisie obowiązków fund uszowych
zaznaczono, że każdy mężczyzna miał pracować: „Trzy dni z czym każą, żonka trzy dni na tydzień.‖ Oczywiście
spis nie wyliczał kobiet, bo była to raczej relacja poszczególnych domów do gospodarki kościelnej. 85 Zastanawiające jest
wiec, że wiele publikacji podaje jakoby pocz. XVIII w. był okresem wzmożonego ucisku chłopa i zwiększania pańszczyzny
nawet do 6 dni w tygodniu, 86 gdy tymczasem konkretne relacje w majątkach kościelnych wyglądają na obronę poddanych.
1708 – s pa len ie koś c io ła.
Wojny prowadzone na początku XVIII wieku pomiędzy carem rosyjskim Piotrem Wielkim i królem szwedzkim Karolem
XII przyprowadziły zniszczenia do Dokszyc. Otóż w lipcu 1708 r. wojska związane z korpusem s zwedzkiego generała
Loewnhaupla 87 napadły na miasteczko paląc kościół, budynek szkoły parafialnej i część drewnianej zabudowy. 88 Niestety
wobec braku konkretnych źródeł przy opisie tych faktów posługujemy się raczej tradycją mówiącą o obronie miasteczka,
walkach i podpaleniu broniących się w kościele ludzi [niekiedy wspomina się, że uwięzionym w kościele byli sami najeźdźcy].
82
St. Hołdek, Komunie św. ..., wyd. cyt., s. 117.
83
Wśród przechowywanej odzieży liturgicznej wspomniano ornaty: koloru białego, czerwonego, ponadto żałobny i czerwony z niebieskim. Kapy były
dwie: atłasowa i adamaszkowa, a tej pierwszej herb: „podkowa złotem y srebrem wyszywana‖ na „dnie niebieskim ‖. Ponieważ tak właśnie wyglądał
klejnot Dabrowa, jakim to herbem pieczętowali się Kiszkowie, dlatego prawdopodobnym jest, że szaty te były przerabiane z magn ackiego ubrania lub po
prostu wyhaftowane na zamówienie razem z herbem ofiarodawcy.
84
Maxim Starkow, Iwan Maximowicz i syn Jakub, Arcium Maximowicz i synowie: Wasil , Szczepan i Mikołaj; Ławryn Szuczoha i syn Pawluk; Bazyli
Szuczoha i syn Maxim; Pietrok Hryniewicz i synowie: Iwan, Pawluk oraz wnuk Maciej; Iwan Nieścierowicz i syn Cimoszko; Szymon Nieścierowicz
i syn Ławryn, Hryszko Szyboyło i synowie Mikita, Leon, Roman, Wasyl Nieścierowicz. Tam też różne zapisy np.: „Pietrok Kryniewicz‖ i nieco dalej
„Pietrok Hryniewicz‖.
85
K. Górski, Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986, s. 200-201. Wspomina tu autor, że Kościół katolicki bronił chłopów przed wyzyskiem
[czego nie można było powiedzieć o wspólnotach protestanckich] np. mający w tym czasie wielki wpływ na wychowanie zakon jezuitów wydał
ordynacje ustalające pańszczyznę na 3 dni w tygodniu, a na Litwie ograniczono wymiar kary cielesnej i zakazali kary śmierci.
86
Np. B. Kumor, Historia Kościoła T 6, Czasy nowożytne. Kościół w okresie Absolutyzmu i Oświecenia, Lublin 1985, s. 121.
87
Korpus ten liczący 16 tysięcy żołnierzy, prowadzący ok. 7 tysięcy wozów z żywnością dla potrzeb głównych sił króla szwedzkiego, który znajdował
się w tym czasie wewnątrz Litwy z zamiarem podboju Moskwy. Trasa przemarszu prowadziła z Rygi i przechodziła nieco z dala od Miasteczka, bo
po drodze Miadzioł-Dołginowo, ale całkiem prawdopodobne jest dotarcie tutaj jakieś oddziału, plądrującego okolice w poszukiwaniu łupów i żywności.
Por. : I. Kowkiel, E. Jarmusin, Historia Biełarusi. S drewniejszych wremion do naszego wremieni, Mińsk 2001, s. 65.
88
OpB, s. 157: Autor podaje tu relacje przekazywaną na pocz. XIX w., według której to: „w 1708 r. pod-czas przejścia wojsk szwedzkich, miasteczko
Dokszyce zostało zniszczone, a z nim i kościół zrujnowany, w takim stanie zostawał przez lat kilkanaście.‖ Ale H. Sahanowicz, Historia Białorusi d. k.
XVIII w., Lublin 2002, s. 305, podaje: „na wiosnę 1706 roku Szwedzi obrabowali i spustoszyli Dokszyce‖. Dalej wzmianka, że taki sam los spotkał Kleck.
Czyżby pomyłka w druku daty? Podobna nieścisłość w Encyklopedyczeski Słowar T XX, s. 899-900, gdzie w haśle „Dokszyce‖ informacja: „1707 jego
rozgrabili szwedzi‖. Natomiast o spaleniu się ludzi w budynku szkoły i kościoła informacje czerpiemy z tradycyjnego przekazu ustnego, jaki umieszczono
nawet w gablotce szkolnej w budynku szkoły Dokszyce. Ponadto w opracowaniu: D. Bączkowski i J. Żyskar, Nasze Kościoły – Opis ilustrowany Wszystkich
Kościołów i Parafii znajdujących się na obszarach dawnej Polski i ziem przyległych. T 2 – Diecezja Mińska, Warszawa-Petersburg 1913, s. 6-9,
[dalej skrót NK-ły, bez podawania tomu] autor relacjonuje nieco bardziej wiarygodnie: „w roku 1708 Szwedzi, paląc miasto, spalili też szkółkę a w przeciągu
37 lat nabożeństwa odprawiali w szopie‖. Zupełnie nieprawdopodobnie ta informacja brzmi w: M. Radwan (red.), Kościół w Rosji i na Białorusi w
relacjach duszpasterzy (1892-1926), Kraków 1999, s. 146-151, [dalej skrót: KwR], gdzie podano, że kościół był: „zniszczony w 1669 w czasie wojen
szwedzkich‖.
28