Wskrzeszenia na pograniczu dwóch światów - Iwieniec

Rozdział
19.00 wyjechaliś my do oddalonego o 20 wiorst od Dokszyc Lipska, majątku pana szambelana K. Sipayłły. Ta m spotkała
nas iście polska gościnność: otwarta, szczera, serdeczna jak wiejskie słońce, które ws zystkim świeci i wszystkich ogrzewa
(...). Następnego dnia, to jest 2 sierpnia wszyscy księża, towarzyszący arcybiskupowi, wyjechali do Małych Dolców, p osiadłości
państwa Suszyńskich, gdzie znajduje się na cmentarzu kaplica – filia kościoła dokszyckiego. Zbudowana na początku
wieku XIX, od 1863 r. aż do ostatniego okresu stała zamknięta. Wreszcie przed trzema laty oddano je do użytku
parafian. Budowlę tą odrestaurowano dzięki śp. Józefy Suszyńskiej, niewiasty wybitnych cnót, matki obecnych dziedziców.
Kaplica ta, zbudowana w stylu romańskim, biała jasna, dziś cała udekorowana zielenią, odbijała uroczo od zielonego
tła drzew na cmentarzu. Tłum ludzi czekał przed bramą cmentarną, umajoną wieńcami zieleni. Arcybiskup przybył nieco
później niż się spodziewano, gdyż po drodze wraz z panem szambelanem Sipayłłą oglądał budujący się kościół w Berezynię
(również filia dokszyckiego kościoła). Gdy przybył, wszyscy na klęczkach przyjęli błogosławieństwo pasterskie (...).
Do bierzmowania przystąpiło 811 osób, w tej liczbie sporo małych dzieci, gdyż rodzice, pamiętając o tym, że sami oglądali
biskupa pierwszy raz, obawiali się, czy ich dzieci tej łaski dostąpią ponownie. Po cere monii bierzmowania, która miała
miejsce na cmentarzu, arcypasterz pytał dzieci katechizmu, nauczał je i rozdawał obrazki i medaliki. Po serdecznym przemówieniu
ekscelencji, wśród płaczu i całowania rąk, opuścił kaplice i cmentarz, udając się do dworu. Tam zastaliś my sporą
gromadkę okolicznych ziemian. Gościnni gospodarze, pan Edward Suszyński z siostrami, Anną i Anielą (...).‖ 127
Praca przy budowie kościoła popierał proboszcz ks. I. Radziwiłło, o jego zaangażowaniu pisano tak: „Największą troską
pasterzy parafii Dokszyckiej był lud oddalony od kościoła o 50 wiorst, a skupiony koło Berezyny. Była tam niegdyś
kaplica, ale z czasem została zamknięta. W roku 1910, zawdzięczając przeważnie panu Edwardowi Sipajle, udało się uzyskać
pozwolenie na zbudowanie tam kościoła. Hojny obywatel nie żałował swej pracy i ofiar. Obdarował nowy kościółek
ziemią, a sam sprowadził tam kapłana, żeby przyzwyczaić lud do kościoła. Przy takiej pomocy szybko idzie praca.‖ 128
W 1912 r. pojawił się w Dokszycach jako wikary, neoprezbiter ks. Józef Purzycki, który mógł tu pracować przez kilka
lat. 129 Możliwe, że trzeba by przyjrzeć się bliżej jego postaci tak by odpowiedzieć sobie na pytanie, czy to nie o nim pisano
we wspomnianym wcześniej opisie, że był sprowadzony przez szambelana E. Sipajłło w tę okolice kapłan katolicki, jaki
być może zajmował się należącym do parafii nowo wybudowanym kościołem, w każdym razie, przy końcu I wojny światowej
wyszczególniono już świątynie w Berezynie, ale bez stałego duszpasterza. 130
1918- 1922 – ks . Anton i BORYS EW I CZ 131
W ramach odradzania się diecezji mińskiej [2.XI.1917 r.], zaliczono także tą parafie jako filialną, polecając nadal jej obsługę
duszpasterzowi z Dokszyc. Niestety kolejne lata przynoszą tu spory polityczne i przemarsze wojsk. Te działania wojenne
wymuszają także nowe odniesienie ku mieszkającym tu katolikom, i tak już w X.1919 r., ustalona zostaje granica rozejmowa
przechodząca niedaleko od granic tej miejscowości. W tym czasie na terenie całej gminy mieszkało tylko ok. 12
% katolików. 132
Ciekawą informacje o istnieniu w tej miejscowości świątyń chrześcijańskich pozostawili żołnierze polscy, jacy zima
1919 r. stacjonowali w Bierezino. 133 Otóż jeden z nich wspomina, że znajdowały się tu wtedy „trzy cerkwie i zabudowa
ustawiona w zamknięty czworobok.‖ Dodaje także, że w jednej z cerkwi żołnierze urządzili magazyn wojskowy. Jeśli
określić, że te trzy obiekty to kolejno dawny klasztor bernardynów, cerkiew unicka i nowy kościół katolicki, to zrozumiałym
staje się też wyrażenie o zabudowaniach w kształcie czworoboku.
Parę miesięcy później, ok. IX.1920 r., czyli po okresie walk pomiędzy Polakami i Sowietami, tereny te bezpowrotnie
już, na okres trzech pokoleń, przechodzą do strefy ateizacji związanej z ideologicznymi ośrodkami państwowymi ZSRR. W
tym czasie, w dokumentach kościelnych [R-miń-1922] pisano: „Berezyna, Esia paroch. Adm. (vac)‖. Potwierdzając tym
samym brak obsady kapłańskiej przy kościele mimo nie cofnięcia mu statusu parafialnej świątyni. Bardzo konkretnym
stało się wspomniane już działanie ks. Antoniego Borysewicza, jaki nawiedzał ten teren, pracując tu do 1923 r.
b. Zagłada parafii w czasie „bolszewickiej wojny sumień” [1923-1989 r.].
1923- 1941 – pa ra f ia w Z S RR be z s ta łego dus zpas te r za .
Od 1924 roku Bierezino, jako jedno z przygranicznych miasteczek ZSRR, staje się centrum tzw. „sielsowietu‖ w terenie
Biehomskiego rejonu, dane statystyczne mówią o liczącym 157 domów miasteczku zamieszkałym przez 781 osób. 134
127 KwR, s. 149-150.
128 NK-ły T 2 „Dokszyce‖.
129 Potwierdza jego obecność w tym terenie katalog R-moh-1913, ale wg Dz.M już w roku 1915 pracował na Syberii.
130 R-moh-1917 tam Berezyna jako kościół filialny i „vacat‖ na tym urzędzie.
131 Ks. Antoni BORYSEWICZ, ur. 1893, zm. 1966, więcej na temat tej postaci w rozdziale III, a także ks. Antoni Borysiewicz, „Nasza Gazeta‖, Wilno
VII/VIII.2001, podobnie Dz.L s. 138-140 jaki wspomina o pracy tego kapłana w terenie Chłopiennicze, Berezyna, Dobrowlany, Dolce Małe. Natomiast J.
Wilczyński, Księdza Antoniego Borysewicza do brata listy z zesłania i późniejsze, „Nasza Przeszłość‖ T 97, Kraków 2002, s. 301, przypis 13 pisze, że to
nie możliwe by kapłan ten przechodził granice z ZSRR i powołując się na Schematyzmy z lat 1913 i 1925 informuje o jego nieobecności na tym terenie.
132 Spis-1919, s. 47, tam dane dotyczące całej gminy: 6.706 osób, 85,6 % prawosławni, 12 % katolicy, 2,2 % żydzi, 0,2 % inne.
133 J. Ziółek (senior), Moja wojna z bolszewikami. 1919-1920, Lublin 2004, s. 29, 32. Autor wspomina o przemarsz posiłkowych oddziałów polskich
należących do Pułku Strzelców Kaniowskich, jaki wyładowały się w Parafianowie i wędrował przez Dokszyce do Bierezina. Żołnierze pozostawali tu aż
do dnia 20.XII. 1919 r., kiedy to przemaszerowali na pozycje pod Lepielem.
134 PDR s. 151.
160