nr 1(1) - Najwyższa Izba Kontroli

[23] Instytucje kontroli państwowej w Polsce
23
W przeciwieństwie do pojmowania „kontroli państwowej” w ścisłym sensie,
sprowadzającym ją do jednej wyłącznie instytucji w postaci NIK, „kontrolą państwową”
w szerokim znaczeniu obejmować można każdą kontrolę wykonywaną
przez podmioty o charakterze państwowym (przez jednostki państwowe). Trudno
byłoby wszakże odmówić waloru „państwowego” na przykład kontroli wykonywanej
przez parlament, kontroli prokuratorskiej czy też sądowej. Innymi słowy,
kontrola państwowa w szerokim sensie – to kontrola wykonywana, w ramach
zadań i kompetencji określonych prawem, przez państwowe jednostki organizacyjne.
W ramach kategorii kontroli państwowej sensu largo mogą znaleźć się
podmioty o różnym statusie prawnym (organy, urzędy, jednostki organizacyjne
mające osobowość prawną itd.), pod warunkiem że mają charakter podmiotów
państwowych i że są wyposażone na podstawie obowiązującego prawa w funkcję
kontroli.
Jak wynika z powyższych uwag, wyodrębnienie kontroli państwowej oraz
rozróżnienie jej postrzegania w ścisłym sensie bądź też w znaczeniu szerokim
odwołuje się do kryterium podmiotowego (jednostki organizacyjne sprawujące
funkcje kontroli). Trudno byłoby natomiast próbować wydzielić kontrolę państwową
na podstawie charakterystycznych cech przedmiotowych, tj. dotyczących
specyfiki funkcji kontrolnych realizowanych przez podmioty państwowe. Co najwyżej,
przedmiotową stronę, traktowaną jako właściwą i wyróżniającą kontrolę
państwową, można w pewnym stopniu wskazywać w odniesieniu do kontroli
Najwyższej Izby Kontroli, a więc w stosunku do kontroli państwowej w tym wąskim,
technicznym ujęciu. Jak już wspomniałem, kategoria kontroli państwowej
może być przecież widziana szerzej niż tylko przez pryzmat NIK 7 . W kolejnych
rozważaniach kategoria kontroli państwowej traktowana więc będzie w rozumieniu
szerokim i według kryterium podmiotowego.
W tym miejscu trzeba przyjąć pewne założenie także co do określenia „instytucje”
odnoszonego do kontroli państwowej. Pojęcie „instytucja” niesie bowiem
ze sobą różny sens. Na przykład, mówiąc o instytucji, można mieć na uwadze
kategorię „instytucji prawnej”, przez którą rozumie się zespół norm prawnych
wyodrębnionych w funkcjonalną całość, regulujących określony typ stosunków
prawnych 8 . W tym sensie mówi się o instytucji własności, instytucji małżeństwa,
instytucji mianowania itd. Termin „instytucja” może mieć też treści organizacyjne
i służyć do oznaczenia określonych, opartych na regulacjach prawnych
7
Biorąc jednak pod uwagę wielość podmiotów, które można zakwalifikować do rzędu podmiotów
realizujących kontrolę państwową, niezwykle trudno byłoby ustalić wspólną charakterystykę (wspólne
cechy) działań kontrolnych podejmowanych przez te podmioty, np. odnoszącą się do zakresu kontroli, jej
kryteriów czy istnienia procedur kontrolnych.
8
Por. S. Wronkowska: Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, Poznań 2005, s. 117.