nr 1(1) - Najwyższa Izba Kontroli

30
Jacek Jagielski
[30]
państwowego. To przywiązywanie znacznej wagi do kontroli społecznej nie marginalizowało,
co prawda, zupełnie kontroli państwowej, ale przynajmniej w niektórych
okresach obniżało zainteresowanie nią. Poza tym prowadziło niekiedy do
zacierania granic między kontrolą społeczną i państwową, jak na przykład w wypadku
traktowania w kategoriach organów kontroli społecznej rad narodowych,
mających status organów władzy państwowej.
Inną znamienną tendencją, jaką można dostrzec w kształtowaniu się kontroli
państwowej w PRL, było przyznanie ważnej roli także kontroli gospodarczej
i finansowej, postrzeganej jako kontrola wewnętrzna (resortowa). Przez długi
czas podejmowane były próby wypracowania rozwiązań prawnych (znajdujących
następnie zastosowanie w obowiązującym porządku prawnym) w dziedzinie kontroli
wewnętrznej, traktowanej jako element kierownictwa w administracji.
W sposób charakterystyczny przedstawiała się kontrola parlamentarna, co
wiązało się z przyjęciem rozwiązań ustrojowych opartych na zasadzie jednolitości
(a nie podziale) władzy państwowej, z której w konsekwencji wynikała pełna
zwierzchność Sejmu wobec Rady Ministrów i ministrów.
Jako cechę szeroko rozumianej kontroli państwowej w okresie Polski Ludowej
można, z jednej strony, wskazać brak – przez większość tego okresu – kontroli
sądowej w postaci sądownictwa administracyjnego (pomimo istnienia wzorca
z okresu międzywojennego), z drugiej zaś – tendencję włączania do kontroli administracji
instytucji prokuratury (najpierw w postaci tzw. nadzoru ogólnego prokuratury,
później – prokuratorskiej kontroli przestrzegania prawa).
Analizując kształtowanie się w czasach PRL kontroli państwowej w szerokim
ujęciu, można wyróżnić w tym procesie cztery główne etapy: okres pierwszych
lat po wojnie (1945–1949), okres wczesnych lat pięćdziesiątych (1950–1956),
okres po 1956 r. do 1980 r., lata 1980–1989. Wskazana periodyzacja ma charakter
całkowicie konwencjonalny, a u jej podłoża leży chęć wyróżnienia okresów – jak
się wydaje – charakterystycznych z punktu widzenia zainteresowania problematyką
kontroli ze strony doktryny, praktyki oraz władzy, podejmowania działań
i dokonań w sferze instytucjonalnej tejże kontroli czy też możliwości zidentyfikowania
pewnych ogólniejszych kierunków rozwojowych w dziedzinie kontroli
państwowej. Przy wytyczaniu wspomnianych etapów dodatkową determinantą
stały się w pewnej mierze daty znaczące dla powstania i kształtowania się głównych
instytucji interesującej nas kontroli (na przykład ustanowienie NIK w 1949 r.
czy jej przywrócenie w 1957 r., przywrócenie sądownictwa administracyjnego
w 1980 r.).