nr 1(1) - Najwyższa Izba Kontroli

[25] Instytucje kontroli państwowej w Polsce
25
NIKP podlegały wszystkie rachunki tych niepaństwowych instytucji, fundacji
i funduszów, które otrzymywały dotacje ze Skarbu Państwa lub też których administracja
prowadzona była pod gwarancją Skarbu Państwa (art. 11). Dekret przewidywał
(art. 20) istnienie terenowych izb kontroli państwowej, tworzonych rozporządzeniem
prezesa NIKP (do 1921 r. powołano 6 izb terenowych). W efekcie,
na gruncie dekretu o NIKP zaczął formować się system organizacyjny kontroli
państwowej, opierający się na koncepcji kontroli niezależnej od rządu, podległej
naczelnemu organowi państwowemu (Naczelnikowi Państwa) i powiązanej
z Sejmem. System ten miał nowoczesne zasady organizacji, łączył jednoosobowe
kierownictwo z kolegialnością w podejmowaniu istotniejszych decyzji
(Kolegium NIKP) 10 .
Rozwiązania prawne dotyczące kontroli państwowej reprezentowanej przez
NIKP stały się punktem wyjścia regulacji tej kontroli w Konstytucji marcowej
z 17 marca 1921 r. oraz ustawie z 3 czerwca 1921 r. o Kontroli Państwowej.
Konstytucja marcowa, a w ślad za nią ustawa o Kontroli Państwowej, otwierały
nowy etap kształtowania się kontroli państwowej w Polsce. Konstytucja marcowa
przewidywała (art. 9) utworzenie Najwyższej Izby Kontroli jako organu powołanego
do kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym,
zamknięć rachunków państwa oraz przedstawiania Sejmowi wniosków w przedmiocie
absolutorium. Równocześnie NIK sytuowana była w bliskim powiązaniu
z Sejmem (prezes NIK odpowiadał za sprawowanie swego urzędu bezpośrednio
przed Sejmem) i kontrolą parlamentarną, a szczególnie z procedurą udzielania
absolutorium. Można powiedzieć, że znaczenie Konstytucji marcowej jako etapu
rozwojowego kontroli państwowej polegało przede wszystkim na tym, że nastąpiło
nadanie NIK rangi organu konstytucyjnego oraz że elementem jej pozycji
ustrojowej stało się powiązanie z władzą ustawodawczą. Konstytucja marcowa
przewidywała, że szczegółowa organizacja i tryb działania NIK uregulowane zostaną
w oddzielnej ustawie.
W wykonaniu tych zapowiedzi konstytucyjnych uchwalona została wspomniana
ustawa o Kontroli Państwowej. Według ustawy, Kontrola Państwowa
była władzą działającą kolegialnie, równorzędną z ministerstwami, ale niezależną
od rządu i podległą bezpośrednio Prezydentowi Rzeczypospolitej. To odwołanie
się do podległości kontroli Prezydentowi RP stanowiło niekonsekwencję wobec
rozwiązań przyjętych w Konstytucji marcowej.
Zgodnie z ustawą (art. 2), kontrola NIK obejmowała „rewizję dochodów
i wydatków państwa oraz jego stan majątkowy”. Zależnie od uznania rządu NIK
10
Por. A. Sylwestrzak: Kontrola administracji publicznej w III Rzeczypospolitej Polskiej, Gdańsk
2006, s. 53-54.