nr 1(1) - Najwyższa Izba Kontroli

[57] NOK w Europie
57
W Czechosłowacji, ustawą z 20 marca 1919 r., utworzono Najwyższy Kontrolny
Urząd Obrachunkowy jako organ samodzielny, równorzędny ministerstwom
i zasadniczo powiązany ze Zgromadzeniem Narodowym 33 . Na czele Urzędu stał prezes
powoływany przez prezydenta, odpowiedzialny przed Zgromadzeniem Narodowym
w trybie stosownym dla członków rządu. Urząd prowadził kontrolę następczą
rachunkowości, kontrola wstępna dotyczyła tylko kredytów dodatkowych. Kryteria
kontroli obejmowały legalność, celowość i gospodarność dysponowania majątkiem
państwowym. O stwierdzonych uchybieniach Urząd informował właściwe organy
centralne, które w terminie trzech miesięcy obowiązane były przesłać informacje
o sposobie wykonania zaleceń kontrolnych. Były to rozwiązania podobne do
austriackich, a po części również belgijskich, zwłaszcza w zakresie powiązania Izby
z parlamentem oraz pozbawienia jej funkcji jurysdykcyjnych 34 .
Kontrola państwowa w krajach socjalistycznych
Większość państw socjalistycznych po II wojnie światowej miała zorganizowany
aparat kontroli na wzór Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich
(ZSRR) 35 . Łączył on elementy kontroli państwowej i kontroli społecznej. Specjalne
miejsce zajmowała w tym modelu kontrola partyjna 36 . Wśród ważnych zadań
kontroli państwowej na plan pierwszy została wysunięta kontrola wykonania
planów społeczno-gospodarczych 37 . Zakres przedmiotowy kontroli obejmował
też badanie przestrzegania niektórych aktów prawnych, głównie tych, które przygotowywał
rząd, a poza tym rozpatrywanie sposobu realizacji uchwał podejmowanych
przez instancje partii komunistycznej. Ale obok tych zadań aparat kontroli
w państwach socjalistycznych odgrywał inne role. „Tak na przykład organa
kontroli w NRD (Inspekcja Robotniczo-Chłopska) miały za zadanie przyczyniać
się do upowszechniania naukowej organizacji pracy oraz rozwijać i ugruntowywać
świadomość socjalistyczną wśród mas” 38 . Szczególna rola przypadała
33
Początki czeskiej kontroli państwowej sięgają 1761 r., gdy utworzono Izbę Obrachunkową. Jej
zadaniem była kontrola legalności działania i rzetelności rozliczeń finansowych konkretnej jednostki.
Organ ten nie formułował uogólnień wykraczających poza daną jednostkę organizacyjną.
34
O kolejnych etapach rozwoju kontroli państwowej w tym kraju patrz dalej.
35
Por. T. Wołodkiewicz: Organizacja i zadanie kontroli państwowej w ZSRR, „Kontrola Państwowa”
nr 6/1975, s. 25.
36
W pewnych okresach jednostki kontroli w ZSRR nosiły nazwę komitetów partyjno-państwowych;
por. W. Bochenek: Kontrola partyjno-państwowa w ZSRR, „Kontrola Państwowa” nr 3/1965, s. 63.
37
Por. Kontrola administracji w państwach socjalistycznych, red. J. Łętowski, Wrocław 1983;
A. Sylwestrzak: Kontrola w państwie socjalistycznym, Warszawa 1985 oraz Kontrola państwowa w europejskich
krajach socjalistycznych, Warszawa 1986.
38
M. Szewczyk: Pozycja prawna delegatur Najwyższej Izby Kontroli, Poznań 1909, s. 17-18. Por.
J. Wosiewicz: Kontrola państwowa w NRD, „Kontrola Państwowa” nr 5/1961, s. 54-55.