nr 1(1) - Najwyższa Izba Kontroli

[55] NOK w Europie
55
Izba Obrachunkowa, utworzona dekretem z 27 marca 1872 r. 26 Ustawodawca niemiecki
kontynuował rodzimą tradycję Izby Obrachunkowej jako organu ściśle
kontrolnego, bez uprawnień jurysdykcyjnych, na czym polegała zasadnicza różnica
w porównaniu z modelem francuskim 27 .
W wypadku Republiki Federalnej Niemiec (RFN) kształtowanie się problemu
kontroli nastąpiło przez likwidację instytucji byłej Niemieckiej Republiki
Demokratycznej (NRD) i przejęcie w to miejsce postanowień Konstytucji RFN
z 1949 r. Federalna Izba Obrachunkowa została powołana artykułem 114 ust. 2
ustawy zasadniczej 28 . Stwierdza się w nim, że Izba oparta jest na niezawisłości
sędziowskiej jej członków, bada sprawozdanie pod kątem prawidłowości
i gospodarności działalności budżetowej i gospodarczej, składa również – obok
rządu federalnego – sprawozdanie ze swej działalności Bundestagowi i Bundesratowi.
Współcześnie działalność Federalnej Izby Obrachunkowej reguluje ustawa
z 11 lipca 1985 r., stanowiąca, iż Izba, będąc „jednym z najwyższych urzędów
federalnych”, jest organem „niezależnym”, podlegającym tylko ustawie. Na czele
Izby stoi prezydent i wiceprezydent, mianowani na 12-letnią kadencję. Wybiera
ich Bundestag i Bundesrat na wniosek rządu, natomiast samej nominacji dokonuje
prezydent RFN, mianujący także innych członków Izby na wniosek prezydenta
Federalnej Izby Obrachunkowej.
Izba kontroluje gospodarkę finansową rządu federalnego, krajów związkowych
oraz przedsiębiorstw państwowych. Przedmiotem inspekcji są dochody
i wydatki, ich legalność, wydajność, oszczędność, upoważnienia do zaciągania
zobowiązań oraz majątek kontrolowanych jednostek. Oprócz tego Izba może
badać działalność innych jednostek pod kątem gospodarności i celowości, o ile
wykonują one budżet, gospodarują mieniem państwowym lub otrzymują dotacje.
Prywatne przedsiębiorstwa mogą podlegać kontroli tylko wtedy, gdy
państwo jest ich akcjonariuszem bądź udziałowcem, a stowarzyszenia lub fundacje
– jeśli Federacja lub kraj związkowy jest jego członkiem. Gospodarka
finansowa krajów związkowych oraz samorządu terytorialnego kontrolowana
jest przez krajowe izby obrachunkowe. Federalna Izba Obrachunkowa i krajowe
26
O historii najwyższych organów kontroli w Prusach do lat siedemdziesiątych XIX w. por.
R. Szawłowski: Najwyższe państwowe organy kontroli w Polsce w XIX wieku., s. 200 i nast.
27
Prawo budżetowe z 1922 r. (§ 118) stanowiło: „Izba Obrachunkowa jest najwyższą władzą państwową,
samodzielną w stosunku do rządu Rzeszy, a podlegającą tylko prawu”.
28
Por. R. Krawczyk: Federalna Izba Obrachunkowa w Niemczech – porównania i wnioski, „Kontrola
Państwowa” nr 5/1992; J. Mazur: Niemiecka ustawa z 1985 r. o Federalnej Izbie Obrachunkowej,
„Kontrola Państwowa” nr 4/1993, s. 104-113; H. Siedentkopf: Kontrola administracji przez izby obrachunkowe,
[w:] Najwyższe organy kontroli w państwach demokratycznych. Wybór artykułów, Warszawa
1992, s. 102-116; H. Wedel: Status prawny i zadania Federalnej Izby Obrachunkowej Niemiec, „Kontrola
Państwowa” nr 5/1999 , s. 114-124;