nr 1(1) - Najwyższa Izba Kontroli

[59] NOK w Europie
59
Podsumowując, można wskazać, iż organy kontroli państwowej (ludowej)
działające w państwach socjalistycznych (poza Polską) charakteryzowały się
tym, że: nie były specjalnym instrumentem parlamentów w kontroli nad rządem,
lecz raczej miały służyć rządom i partiom komunistycznym w spełnianiu przez
nie funkcji kontrolnych; tworzyły rozbudowany, wieloszczeblowy aparat; były
organami państwowymi o wysokim stopniu uspołecznienia 42 .
Kontrola państwowa w nowych demokracjach po 1989 r.
Większość państw Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej po rozpadzie
tzw. obozu socjalistycznego odrzuciła organizacyjne modele kontroli państwowej
stworzone po II wojnie światowej 43 . Na przykładzie wybranych państw, takich
jak Republika Czeska, Republika Słowacka, Republika Węgierska, Bułgaria,
Rumunia, Republika Litewska i Federacja Rosyjska można wskazać ogólne prawidłowości
dotyczace kontroli państwowej w nowych demokracjach powstałych
w Europie po 1989 r. 44
W ramach jeszcze czesko-słowackiej federacji działało Federalne Ministerstwo
Kontroli. Niezależnie od niego Czechy w 1991 r., na mocy ustawy konstytucyjnej
(z 7 listopada) Czeskiej Rady Narodowej, powołały Najwyższy
Urząd Kontrolny Republiki Czeskiej, niezawisły, zwłaszcza od organów wykonawczych.
Następnie, na podstawie tej samej ustawy konstytucyjnej, Czeska
Rada Narodowa przyjęła ustawę z 22 stycznia 1992 r. o Najwyższym Urzędzie
Kontrolnym Republiki Czeskiej 45 . Uchwalenie Konstytucji Republiki Czeskiej
z 16 grudnia 1992 r. stało się podstawą do przyjęcia kolejnej i obecnie obowiązującej
ustawy z 20 maja 1993 r. o Najwyższym Urzędzie Kontroli. Przyjmująca
zasadę trójpodziału władz Konstytucja Republiki Czeskiej z 1992 r. zawiera
osobny rozdział V – „Najwyższy Urząd Kontroli”, umieszczony poza rozdziałami
poświęconymi władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Konstytucja
gwarantuje Urzędowi niezawisłość i określa jego działalność w zakresie „kontroli
42
M. Szewczyk: jw., s. 21.
43
Por. Prawne podstawy działania najwyższych organów kontroli w Czechach, Polsce, Słowacji
i na Węgrzech, seminarium w Goławicach, 19-22.04.1994 r., kierownik merytoryczny J. Mazur, wyd.
NIK, Warszawa 1994.
44
Należy nadmienić, że polska koncepcja NIK przetrwała zmiany i transformacje ustrojowe lat
dziewięćdziesiątych. Dokonano jedynie niezbędnych przekształceń organizacyjnych, dostosowując
funkcje Izby do nowych warunków historycznych, czego wyrazem jest obecna Konstytucja RP z 1997 r.
i ustawa z 23.12.1994 r. o NIK.
45
Por. Ustawa Czeskiej Rady Narodowej z 22 I 1992 r. o Najwyższym Urzędzie Kontrolnym
Republiki Czeskiej (weszła w życie 1.01.1993 r.), „Kontrola Państwowa” nr 4/1992 , s. 82-89, tłum.
M. Niezgódka-Medek.