nr 1(1) - Najwyższa Izba Kontroli

[27] Instytucje kontroli państwowej w Polsce
27
marcowa i wyrażała się ona zwłaszcza w prawie Sejmu do: zatwierdzania corocznie
zamknięć rachunków państwowych i udzielania rządowi absolutorium (art. 7),
udziału w wykonywaniu kontroli nad długami państwa (art. 8), interpelowania
rządu (art. 39), żądania ustąpienia Rady Ministrów i każdego z ministrów
(art. 58), powoływania komisji nadzwyczajnych do zbadania poszczególnych
spraw. Również pod rządami Konstytucji kwietniowej mieliśmy do czynienia
z kontrolą parlamentarną, wskazaną wyraźnie jako druga – obok funkcji ustawodawczej
– podstawowa funkcja Sejmu (art. 31 ust. 1). Kontrola Sejmu odnosiła
się do działalności rządu i przejawiała się w uprawnieniach wyliczonych
w art. 31 ust. 2, niemalże tożsamych z tymi, które – wymienione wyżej – występowały
na gruncie Konstytucji marcowej. Równocześnie Konstytucja kwietniowa
przewidywała obok kontroli parlamentarnej nad rządem także odpowiedzialność
polityczną rządu przed prezydentem, skutkującą możliwością odwołania prezesa
Rady Ministrów i ministrów w każdym czasie (art. 28).
3. Kolejnym, bardzo istotnym nurtem kontroli państwowej w omawianym
okresie była kontrola sądowa w postaci sądownictwa administracyjnego, powołanego
do życia już w pierwszych latach odrodzonej RP.
Konstytucja marcowa z 1921 r. w art. 73 stwierdzała, że „do orzekania o legalności
aktów administracyjnych w zakresie administracji tak rządowej, jak
i samorządowej powoła osobna ustawa sądownictwo administracyjne, oparte
w swej organizacji na współdziałaniu czynnika obywatelskiego i sędziowskiego
z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym na czele”. Konstytucja przyjęła więc,
że sądownictwo administracyjne będzie mieć charakter kasacyjny i będzie rozstrzygać
o legalności aktów administracyjnych zarówno administracji państwowej,
jak i samorządowej. Według konstytucji, sądownictwo miało być wieloinstancyjne,
z tym że ustawa zasadnicza nie przesądzała o liczbie instancji. Ponadto konstytucja
określała zorganizowanie sądownictwa na zasadzie współdziałania czynnika
obywatelskiego i sędziowskiego.
Zapowiedziana przez konstytucję regulacja prawna dotycząca sądownictwa
wprowadzona została ustawą z 3 sierpnia 1922 r. o Najwyższym Trybunale
Administracyjnym 13 , która to ustawa po pewnym czasie zastąpiona została rozporządzeniem
z mocą ustawy Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1932 r.
o Najwyższym Trybunale Administracyjnym 14 . Najwyższy Trybunał Administracyjny
(NTA) reprezentował – wbrew zapowiedziom konstytucji – sądownictwo
jednoinstancyjne.
13
DzURP z 1926 r., nr 68, poz. 400.
14
DzURP nr 94, poz. 806.