Jaitsi hemen liburu osoa - Lezoko Unibertsitateko Udala

Lezo: ondarea eta hiri garapena
Ondarea artxibo bizia da, eta bertan komunitate baten, herri baten nortasuna
eta identitatea islatzen da. Hari esker, herri jakin batek, izan duen bilakaera
historikoa ez ezik, bere identitatea pixkanaka osatzen joan diren
elementu material zein inmaterialekiko jarrera ere erakusten digu. Lezok, hortaz,
berezko historia osatu du, bizi duen esparru historiko, geografiko eta administratiboak
baldintzatuta, inondik ere. Eta prozesu horrek ondare propioa sortu du,
non garai bakoitzeko ezaugarriek eta protagonistek hainbat aztarna utzi baitituzte.
Zentzu horretan, beraz, ondarea paregabea da, bakarra, garai bakoitzeko
gizarte taldeen esku-hartze, hautatze eta balioztatzeek harekiko begirunean eta
zaintzeko moduan izan baitute eragina.
Guillermo Lazonen oinetxearen aztarnek, Markesame parkean, Lezo sortu zen
garaira eramaten gaituzte: XIII. mendera; erlijio sineskeren indarra darie Lezoko
San Joan Bataiatzailearen Eliza ikaragarriari eta Gurutze Santuaren Basilikari;
baserriak, era berean, jada desagertu diren jarduera ekonomiko eta egituratze
sozial eta administratibo baten lekuko dira; Jaizkibelgo dorreak Lezok duen egoera
estrategikoa gogorarazten digute, eta, batez ere, XIX. mendeko karlistaldietan
nabarmentzen dira; azkenik, 60ko hamarkadaren bukaeran eraikitako pabiloi
eta industrialdeek esparru ekonomiko berri bat eta lurraldearen antolakuntza
desberdina ekartzen digute gogora.
Izan ere, denok ezagutzen dugun Lezo hori, gaur egungo paisaia, ondarea eta
guzti, bere testuinguru historiko eta bilakaeraren isla da. Dena den, bilakaera
horren eraginez, ez daude islatuta garai eta jarduera guztiak. Hortaz, askotan,
dokumentuak dira haien berme bakarrak; hala gertatzen da, esate baterako, portuaren
garai bateko industria jarduera eta okupazioarekin.
Aro historikoko Lezoren aipamenik zaharrena 1203 urtean Alfonso VIII.a erregeak
Hondarribiari emandako pribilegioa da, zeinean Guillermo Lazoni eta haren
kideei ingurune hau eskaini baitzien hondarribiarren bizilagunak izan zitezen.
Garai horretatik aurrera Hondarribiaren menpekoa izan zen, baina Unibertsitatea
zen aldetik, haren muga propioak zituen, behar bezala zedarrituta eta hiribildutik
bereizita, eta administrazio ekonomiko beregaina, errejidore kabo baten edo
bake kapitain baten agindupean eta beste bi errejidore eta gordailuzain baten
laguntzarekin. Hala eta guztiz ere, Lezoko Unibertsitatea Hondarribiaren jurisdikziopean
egon zen 1203tik XIX. mendearen lehen herenera arte, 1812ko konstituzioaren
ondoriozko udala ezartzearekin batera, udalerri independente bihurtu
baitzen. Dena den, horren aurretik, bi aldiz saiatua zen Hondarribitik bereizten,
arrakastarik gabe, ordea. 1625ean, Martinez Isastik ondorengo terminoetan deskribatu
zuen Lezo herria: “hállanse en el territorio de Lezo quince casas solariegas
antiguas y una torre de buen edificio, que llaman palacio, a donde suelen
posar los obispos que van a visitar” 1
16
1 MARTINEZ DE ISASTI, L.: Compendio historial de Guipúzcoa, in Cosas Memorables o Historia general
de Guipúzcoa. Donostia. 5. liburukia. Bilbo. La Gran Enciclopedia Vasca, 1972. 214-215 eta 482-490 or.