Lezo: ondarea eta hiri garapena Miura baserria. 1652ko dokumentuak aipatutako Juantorena baserria ere tipologia honen baitan sailka daiteke. Haren ezaugarriak eredu neoklasikoarekin bat datoz: bi isurkiko estalkia, gailur perpendikularra fatxada nagusiarekiko, harlangaitzezko fabrika, eta harlanduzko eskantzuak eta bao inguruak. Fatxada nagusian zabaldutako sarbide berriek eta eraikitako eranskinek haren profila izugarri desitxuratu badute ere, interesgarria da oraindik. <strong>Lezoko</strong> landa guneko bizitegi eraikinen artean, Darieta Zaharra baserria nabarmenduko genuke. Darieta baserria. Darieta baserria. Xehetasuna. 43
Lezo: ondarea eta hiri garapena Darieta baserria <strong>Lezoko</strong> zaharrenetarikoa da: 1568an 29 aipatzen zen jada. Haren ezaugarri formalak direla-eta, XVI. mendeko eraikina dela esan daiteke. Oinplano laukizuzena eta bi isurkiko estalkia ditu, eta teilatu gailurra ekialdeko fatxada nagusiarekiko perpendikularra da. Harlangaitzezko fabrika eta harlanduzko bao inguruak eta eskantzuak ditu. Bertan, XVI. mendeko hainbat osagai kultu ikusten ditugu, hala nola sarrera nagusiko erdi puntuko arku molduratua, leiho konopialak –leiho ertz molduratua eta guzti- edota zurezko gezi leihoak. Eranskinek eraikina arras itxuraldatu duten arren, <strong>Lezoko</strong> baserri interesgarrienetako bat da zalantzarik gabe. Haren ezaugarriei erreparatuta, jauregi tipologia gotiko-errenazentista duela esan genezake. Goian deskribatu ditugun baserriez gain, beste zenbait eraikin txiki topatzen ditugu Lezon, zeinek, gaur egun baserritzat jotzen badira ere, gure ustez, borda gisa sortu, eta beranduago bizitegi funtzioa hartu baitzuten. Baliabide material eta espazial xumeko eraikin txikiak dira. Oinplano laukizuzena, harlangaitzezko fabrika, etxabea, solairu bakarra eta ganbara txikia dituzte. Amezti, Kaxerna edo Bunotxoberri (Montaxo berri, Bonatxo berri) lirateke mota horretako eraikinak. <strong>Lezoko</strong> baserri gehienak oso itxuraldatuta daude oro har: haietan egindako hainbat luzitze obrak, eranskinek, egurrezko bilbadura faltsuk eta birmoldaketak haien jatorrizko ezaugarriak desitxuratu dituzte. Hauxe da, besteak beste, Urrileku, Olazar (bi hauek 1652an 30 aipatu ziren), Arriaundi, Kabite eta Txatxamendi baserrien kasua. 2.4 HERRIGUNEKO ETXEBIZITZA ONDAREA Oso goiz agertu zen agirietan Lezo herrigune bat garatzeko leku aproposa zela. Haren kokapen ezin hobeak -Pasaiako portuaren ondoan- interes handia zuen errege boterearentzat, inondik ere. Egiatan, badia bazterreko leku garrantzitsuenetako bat izango zen garai hartan. Denboraren poderioz, baina, inguruko beste zenbait gunek garrantzi handiagoa lortuko zuten. Herri honetako biztanleek itsasoarekin lotutako jarduerekin atera izan dute bizimodua historian zehar, “itsasbazterreko arrantzarekin, balearen eta bakailaoaren arrantzarekin, Andaluzia eta Amerikako merkataritzarekin, itsaslapurretarekin, errege armadekin eta ontzigintzarekin” 31 , hain zuzen ere. Hasieran, <strong>Lezoko</strong> herrigune historikoa Kale Nagusiak, Donibane kaleak eta bi kaleon elkarguneak, Gurutze Santuaren plazak, osatzen zuten. Beranduago, Zubitxo kalea gehitu zitzaien. Era berean, San Joan Bataiatzailearen ondoan Goikokale Plaza eta F. Gaintza eta Lizarazu kaleak sortu ziren. <strong>Lezoko</strong> herrigune historikoak jasan dituen aldaketak gorabehera –eraikinak jasotzeko obrak eta ordezkapenak oso bortitzak izan dira zenbaitetan-, badu 44 29 ZURUTUZA, L.: “<strong>Lezoko</strong> Toponimia III”. Lezo, 19. 1999ko maiatza. 79. or. 30 LUA: E-4-I-1-3 31 Guía de Lezo : Naturaleza y huella humana. <strong>Lezoko</strong> <strong>Unibertsitateko</strong> <strong>Udala</strong>, 1995.