Jaitsi hemen liburu osoa - Lezoko Unibertsitateko Udala

Lezo: ondarea eta hiri garapena
Beranduago, Victor Hugok, 1843an Pirinioetan barrena egindako bidaiaren
kronikan, Lezoko Unibertsitatearen deskripzio adierazgarrietako bat topatzen
dugu, kasu honetan Koldo Izagirreren Idi orgaren karranka liburutik hartutako
itzulpenean: “Hamabosgarren mendeko anitz etxe zegoen, ate handi bikoak;
lehenengo atearen arkuko giltzarrian landua zegoen, erarik delikatu eta dotoreenean,
etxearen zenbakia zeinu erlijiosoren batekin nahasia, gurutzeren bat, usoren
bat, lili-hostoren bat; bigarrenaren arkuko giltzarrian biztanlearen lanbideko
ezaugarriak zeuden zizelkatuak, gurpil bat gurdigile batenean, aizkora bat egurketariarenean.
Herri honetan denak zeukan handitasun ilun eta berezia” 2 .
Azkenik, Pascual Madozek XIX. mendearen erdialdean egindako deskribapena
dakarkigu: “tiene 60 casas de piedra sillar y otros tantos caseríos dispersos,
siendo notables entre las primeras por su antigüedad las de Berástegui y
Lezoandia; hay una buena plaza en la que está la casa del ayuntamiento, calles
empedradas y enlosadas, dos posadas, escuela de ambos sexos concurrida por
38 alumnos”. Horrez gain, Madozek dio parrokia eliza oso zaharra dela, zabala
eta bikaina, harlanduz egina dagoela eta erretaula nagusia eskultura onekoa
dela, eta aurrerago: “en el centro del pueblo está la célebre basílica del Santo
Cristo, imagen muy venerada a la que acuden en romería”. Beste zenbait eraikin
interesgarriri buruz adierazi zuen bi errota zeudela, baina gainbeheran zetozela,
urik ez zegoen eta 3 . Deskribapen hauek zerikusi gutxi dute gaur egungo
Lezorekin, baina horietako zenbait elementu eta eraikinek bizirik diraute, irizpide
ideologiko eta ekonomikoengatik, eta batzuetan are interes faltagatik eta halabeharrak
hala nahi izan duelako.
Lezoko arkitekturak eta ondareak oro har hainbat garairen aztarnak erakusten
dizkigute. Izan ere, garai horietako bakoitza aurrekoan oinarritzen da. Baina,
batzuetan, aldaketak oso azkar etortzen dira, eta soilik geratzen zaizkigu dokumentuen
bidez eta ahoz aho igorritako testigantzak. Horrenbestez, udalerri osoko
paisaia Lezoren nortasuna berresten duten hainbat elementu, espazio, kolore
eta dimentsiok osatzen dute, eta, ondorioz, erantzukizun berezia izan behar dugu
guztiok ondare horrekiko.
Lezo, Pasaiako badiaren inguruko gainerako herriak bezalaxe, bertako jardueren
anparoan hazi da, eta horrek paisaia eta tipologia arkitektoniko bereziak
eman dizkio, garaian garaiko erabilera eta eskakizun zehatzetara egokituta.
Hala, portua, ingurune honetako bilakaera historikorako oinarrizkoa izan dena,
Gipuzkoako industria gune garrantzitsuetako bat bihurtu da, eta baldintzatu ditu
(eta oraindik baldintzatzen ditu) haren ondoko udalerrien garapen ekonomikoa
eta espazioaren antolakuntza. Beraz, jarduera ekonomikoek tokiaren nortasuna
markatu zuten, eta XX. mendetik aurrera, industria gailendu zen besteen gainean,
etxebizitzak eta ekipamenduak bigarren plano batera bultzatuta.
18
2 HUGO, V.: Los Pirineos. Palma de Mallorca: Terra Incógnita, 2000.
3 MADOZ, P.: Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de ultramar.
Madril, 1845-1850. 122 or.