Jaitsi hemen liburu osoa - Lezoko Unibertsitateko Udala

Lezo: ondarea eta hiri garapena
aldakorrekoa, tokian tokiko lurrak zer gorabeherak zituen. Sarbidea ez zegoen
beheko solairuan: sarrera eragotzi nahian, lehenengo solairutik egiten ziren sartu-irtenak,
barrura erretiratu zitekeen eskailera baliatuta. Lehenengo solairu
horretako alde bakoitzak bizpahiru saietera edo gezi leiho zituen. Terraza fatxada
baino zertxobait irtenagoa da. Terraza eusteko, hiru modilioi daude poligonoaren
alde bakoitzean, eta, horrez gain, beste bat erpin bakoitzean. Modiloien artean
zulo gutxi-asko biribil bana zegoen, euri urak bideratzeko.
Azkeneko karlistaldiaren garaiko (1872-1876) liberalen gotorlekuak dira, eta
Santa Isabel, San Enrike eta Lord Johnen Almirantearen hurbileko gotorlekuekin
lotu izan dira. Izan ere, estrategikoki kokatuta daude, San Enrike eta Lord Johnen
artean. Gotorleku horiek, lehenengo karlistaldiaren garaikoak ez bezala, txukun
samar iraun dute, behin gerra amaituta, interes militarraren arabera sailkatu baitzituzten.
Gaur egun bost dorreek multzo monumental interesgarria osatzen dute,
Jaizkibel mendiaren gailurretik zelatan.
Gaintxurizketa eta Jaizkibel lehen mailako gune estrategikoak dira inondik ere,
eta helburu horrekin erabili izan dituzte historian zehar.
Horren lekuko dira bigarren karlistaldian eraikitako dorre hauek, eta halaxe gertatu
da ere XX. mendean. Gaintxurizketa aldean, hain zuzen, bunker edo behatoki-aterpe
antzeko hormigoi eta burdinazko eraikinak izan ziren eta badira oraindik.
Horietako asko Errepide Nazional 1eko zabaltze lanetan desagertu ziren,
baina bada oraindik aleren bat edo beste, hala nola Larramunetik zelatatzen
dutenak. Eraikin hauek, dirudienez, Franco diktadoreak 1938 eta 1935 bitartean
19 Pirinioetatik barrena -Rosasetik Jaizkibeleraino- eraikitako defentsarako
lerro bati dagozkio. Honenbestez, 1946an, Mendebaldeko Pirinioetako Defentsa
eta Armamentu Batzordeak Gaintxurizketako Erresistentzia Gunea antolatu
zuen; 62 azpi-elementu zituen guztira: besteak beste, metrailadoreak, morteroak,
gerra gurdien kontrako kanoiak, oinezkoen kanoiak, airekoen kontrako
metrailadoreak, aterpeak, aginte postuak, eta behatokiak. 1955ean eraikita zeuden
jada gune hori osatzen zuten instalazio gehienak. Gaur egun haietako gutxi
batzuk baino ez dira geratzen.
2.3 BASERRI GUNEETAKO ETXEBIZITZA ONDAREA
Landa eremua, gure lurraldean, nekazaritza eta abeltzaintzako jardueraren
inguruan antolatu izan ohi da. Jarduera horren funtsezko gunea baserria
izan da tradizionalki. Espazio hau, halaber, lurzoru erreserba izan da, eta,
hiri eta industria hedapen aukera berrien aurrean, bertara zuzendu dira begirada
guztiak. Presio hau areagotu egin da aro garaikidean, industrializazioaren ondorioz
landa eremua asko bete eta birmoldatu denean.
19 PILDAIN, J.: “Variedad de bunkers en la Línea del Pirineo” Aranzadiana 2006. 62-63 or.
33