Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
zeer concrete en empirisch vaststelbare gronden van het menselijke (en eventueel vrije)
handelen. De ziel wordt (anatomisch) opgedeeld in gebieden en de vraag wordt gesteld welke
van deze gebieden mogelijke drijfveren en welke van deze gebieden mogelijke doelstellingen
zijn.
Steiner karakteriseert en illustreert zijn theorie van het menselijke (morele) handelen
samenvattend als volgt:
- Dies sind die Elemente, die bei einem Willensakte in Betracht kommen. Die
unmittelbar gegenwärtige Vorstellung oder der Begriff, die zum Motiv werden, bestimmen
das Ziel, den Zweck meines Wollens; meine charakterologische Anlage bestimmt mich,
auf dieses Ziel meine Tätigkeit zu richten. Die Vorstellung, in der nächsten halben Stunde
einen Spaziergang zu machen, bestimmt das Ziel meines Handelns. Diese Vorstellung wird
aber nur dann zum Motiv des Wollens erhoben, wenn sie auf eine geeignete
charakterologische Anlage auftrifft, das ist, wenn sich durch mein bisheriges Leben in mir
etwa die Vorstellungen gebildet haben von der Zweckmäßigkeit des Spazierengehens, von
dem Wert der Gesundheit, und ferner, wenn sich mit der Vorstellung des Spazierengehens
in mir das Gefühl der Lust verbindet. 121
Wilshandelingen, dat wil zeggen, handelingen die gewild zijn door het individu (maar daarom
nog niet per se vrij gewild) blijken daarmee volledig het product van factoren binnen de ziel
van het individu: de concrete inhoud van zijn karakter en de algemene voorstellingen en
begrippen waarmee het bekend is. In het volgende bespreken we kort Steiners anatomie van
het psychische.
4.2. Steiners mentale kaart
Hoe ziet deze mentale kaart er uit? In opgaande lijn van verfijning zien we de revue passeren:
(1) het zintuiglijke waarnemen, (2) het voelen, (3) het denken en voorstellen en (4) als een
specifiek type van denken, het reine denken; dat wil zeggen een denken dat louter in
begrippen verloopt. Het heeft als onderwerp geen inhouden die worden voortgebracht door
zielenactiviteiten uit de categorieën (1-3), maar enkel inhouden die ook door dit denken zelf
121 DPdF, p. 113.
100