Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Recommendations

Info

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms namelijk over het denken) – voor zijn bestaan afhankelijk is van de activiteit van hetzelfde ik dat ook datgene beleeft waarover wordt nagedacht. Dat het “ik” het denken voortbrengt, wordt door Steiner hier dus voorondersteld. Maar precies deze afhankelijkheid verhindert ook dat het “ik” op het eigenste moment van zijn eigen activiteit, deze onderzoekend kan observeren. Het kan dit enkel achteraf, in een tweede denkproces (namelijk de denkobservatie), dat op zijn beurt niet kan worden geobserveerd door het “ik” op het moment waarop het wordt uitgevoerd (waarop het “ik” zijn eigen denken onderzoekend observeert). Het kan dan enkel worden doorgevoerd. De mens kan zich slechts achteraf terugbuigen op de beleving die hij over zijn eigen denkproces heeft opgedaan. Het denken kan niet rechtstreeks, maar enkel via de herinnering introspectief worden onderzocht. 74 Met Michael Muschalle zouden we hiervoor de term: ‘retrospectieve variant van introspectie’ kunnen gebruiken. 75 We kunnen deze omstandigheid ook vergelijken met het volgende. Stel je speelt een spel waar je erg in opgaat. Je bent dan niet bezig jezelf te observeren en het spel te analyseren terwijl je het uitvoert. Maar terwijl je speelt, doe je wel allerlei ervaringen op. Je beleeft het spel. Op de inhoud van deze beleving (ervaring) kan je dan achteraf, nadat het spel voltooid is, je aandacht richten. Bijvoorbeeld vanuit de vragen, wat het nu eigenlijk precies is geweest, dat je hebt gedaan en hoe dit nu eigenlijk samenhangt met allerlei andere (levens)ervaringen. Merk daarbij op dat het onmogelijk zou zijn het spel goed te spelen en tegelijkertijd met een analyse ervan voor de dag te komen. Wel is er natuurlijk een verschil. Spelen kunnen ook 74 In feite hoeft volgens Steiner de denkobservatie zich niet noodzakelijk op de herinnering te baseren. Het enige wat er moet zijn is de genoemde afstand tussen enerzijds het zelf dat zijn onderzoekingen uitvoert en anderzijds het denken dat wordt onderzocht. Vandaar ook dat hij de opmerking kan maken: “Ob ich zu diesem Zwecke meine Beobachtungen an meinem eigenen früheren Denken mache, oder ob ich den Gedankenprozess einer anderen Person verfolge, oder endlich, ob ich, wie im obigen Falle mit der Bewegung der Billardkugeln, einen fingierten Gedankenprozess voraussetze, darauf kommt es nicht an (DPdF, p. 33)”. Hoe bijvoorbeeld Bühler – geheel onafhankelijk van Steiner overigens – het denken onderzoekt door denkprocessen van anderen te beschouwen (intersubjectief) zullen we hieronder in sectie 3.2.1.5.1 bespreken. 75 Muschalle, Michael, Methodische Probleme introspektiver Intuitionsforschung. Hauptteil. In deze tekst onderscheidt Muschalle - samen met Brentano en Wundt - zeer duidelijk tussen aan de ene kant de waarneming (innerer Wahrnehmung) en aan de andere kant de observatie (innerer Beobachtung) van psychische fenomenen: “Beide [Brentano en Wundt, MF] unterschieden ausdrücklich zwischen innerer Wahrnehmung und innerer Beobachtung. So konnten innere Phänomene zwar während sie sich ereigneten erlebt oder wahrgenommen, nicht aber im streng methodologischen Sinne beobachtet werden. Waren sie wahrgenommen, so ließen sie sich aus der Retrospektive via Erinnerung beobachten. Wobei beobachten hieß: Sie wurden gedanklich geordnet und auf ihren jeweiligen Stellenwert im Gesamtkontext seelischer Erscheinungen hin befragt.” Daarbij ziet Muschalle de innerlijke waarneming als een voorwaarde voor de observatie, die op haar beurt pas daarna kan plaatsvinden. Ook in de filosofie van Steiner vormt deze struktuur volgens Muschalle de basis van het onderzoek naar het denken. 52
Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms gespeeld worden zonder daar volledig in op te gaan. En dan is het natuurlijk mogelijk, om tegelijkertijd het spel volgens de regels ervan te spelen en zich ook af te vragen wat van deze spelen precies de waarde is. Toch denken we dat de lezer met behulp van dit voorbeeld er wel een gevoel voor kan krijgen, waarom Steiner precies de observatie van het actuele denken voor onmogelijk houdt. We zullen in de volgende paragrafen meer exact de twee argumenten geven en bespreken die Steiner geeft voor de onobserveerbaarheid van het actuele denken. Het eerste argument berust op de evidentie, dat het niet mogelijk is, tegelijkertijd iets scheppend voort te brengen en zich op datgene wat men zo voortbrengt, beschouwelijk te richten. Dit argument berust dus op een algemeen principe dat Steiner vervolgens op de productie van het denken toepast. Het spel valt daar dan ook onder. De hierboven door ons gemaakte suggestie, dat het onmogelijk is het spel te spelen en er zich tegelijkertijd over te bezinnen, is namelijk een speciaal geval van dit principe. Inderdaad: hoogstens is het mogelijk, zichzelf zo te programmeren dat men het spel (bijvoorbeeld vanuit een soort gewoonte enkel) min of meer automatisch speelt om zich dan tegelijkertijd met het spelen daarover (over het spel dat men speelt) te bezinnen. Dan gaat namelijk de speler niet geheel op in zijn spel, zodat er dus nog ruimte overblijft om daarnaast zelf met andere dingen bezig te zijn (wie handelt uit gewoonte – of vanuit een andere vorm van manipulatie of programmatie -, handelt dus in zekere zin niet zelf). Opgaan in een spel en op datzelfde moment bepaalde zinvragen stellen daarover is daarentegen, volgens het principe waarop Steiner zich hier beroept, niet mogelijk. Men zou echter kunnen opmerken dat er nog een derde toestand mogelijk is naast (1) het restloze in het spel – of het denken – opgaan en (2) de reflectie daarover achteraf. Namelijk (3) het ‘aandachtig of bewust geconcentreerd spelen’. Omdat dit een belangrijke opmerking is die veel kan verduidelijken zullen we hier kort deze drie toestanden preciezer proberen te omschrijven en met elkaar te vergelijken als volgt. De eerste (1) zou dan zijn dat het spel wordt gespeeld en dat de speler daarbij enkel op de inhoud ervan gericht is. Bijvoorbeeld zouden dat dan de acties van andere spelers kunnen zijn, de verschillende mogelijkheden om zelf te handelen, de voor het spel relevante toestand van het spelmateriaal, etc. Wie zo speelt, gaat in zekere zin op in het spel. De aandacht is geheel bij datgene, wat rechtstreeks de inhoud uitmaakt van het spel. De regels van het spel echter past men gewoon toe, zonder zich daar tijdens het spelen expliciet van bewust te zijn (hetzij omdat het impliciete regels zijn – cf. spelen waarvan de regels nooit expliciet gemaakt zijn, hetzij omdat het regels zijn die men al kent en die daarom impliciet geworden zijn). De tweede toestand (3) omschrijven we dan als 53
Page 1 and 2: HOGER INSTITUUT VOOR WIJSBEGEERTE V
Page 3 and 4: Van de goede wil naar de vrije wil.
Page 51: Van de goede wil naar de vrije wil.
Page 103 and 104:
Van de goede wil naar de vrije wil.
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
show all

Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?