Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
dit onderwerp zoveel verschillende interpretaties zijn opgedoken; met alle mogelijke
verwarring vandien. De onobserveerbaarheid van het actuele denken lijkt de ambities te
ondergraven die Steiner met zijn filosofie heeft en die hij baseert op punten zoals bijvoorbeeld
de transparante klaarheid volgens Steiner van het denkverloop. Ons inziens is het Michael
Muschalle voor het eerste gelukt, deze verwarring expliciet op te lossen en dit door zich juist
te focussen op het belang van het hierboven uitgelegde en door hem zo genoemde
‘splitsingsargument (Spaltungsargument)’. 82 Hij toont dat de consequenties voor het
epistemische statuut van Steiners methode van zelfobservatie daardoor niet negatief hoeven te
zijn, zoals zijn tegenstanders menen. 83 De observatie van het denken levert echt zekere kennis
over het denken. In sectie 3.2.2 bespreken deze discussie.
3.2.1.3. Gevolg II: De doorzichtige klaarheid (transparantie) van het denkverloop
Een ander zeer belangrijk gevolg van de afhankelijkheid van het denken van het zelf, is de
doorzichtige klaarheid van het denkverloop. Steiner argumenteert, dat omdat de mens het
denken zelf voortbrengt, het verloop van dit denken hem ook ‘onmiddellijker en intiemer’
bekend is ‘dan elk ander proces van de wereld’. 84 Op verschillende plaatsen in zijn werk
onderstreept hij dat voor de mens de wetmatige samenhang 85 van zijn eigen gedachten hem
82 Door zich enkel op teksten van Steiner zelf te beroepen en - zo veel mogelijk los van eigen
inbreng – op die manier een filologisch verantwoorde tekstimmanente interpretatie van
Steiners filosofie te ontwikkelen, geeft deze eminente interpretator van Steiner de
geïnteresseerde lezer een werk in de hand dat zeer vruchtbaar is, ook voor elke eventuele
alternatieve interpretatie van Steiners filosofie. We zullen hier niet argumenteren waarom
Michael Muschalle Steiner volgens ons het beste én correct begrepen heeft. Dat zou een
te ingewikkelde zaak worden en bovendien overbodig, omdat Muschalle in zijn werk zich
zeer uitgebreid met zijn opponenten inlaat, zodat de discussie eigenlijk daar voor de lezer
op inzichtelijke wijze reeds is gepresenteerd. Voor ons is Muschalle daarentegen vooral
een verhelderend hulpmiddel bij onze poging om Steiner inzichtelijk weer te geven.
83 Zie bijvoorbeeld het werk van Witzenmann. Deze interpreteert de onobserveerbaarheid
van het denken als de onbewustheid daarvan en vraagt zich vervolgens vertwijfeld af, hoe
de mens zich onbewuste processen tot herinnering kan maken. Muschalle daarentegen
interpreteert Steiner op dit punt anders: terwijl de mens nadenkt, is deze zich van zijn
denkproces ten zeerste bewust, hij heeft er belevingen van. Alleen: doorgaans zijn wij niet
in deze belevingen geïnteresseerd, maar slechts in het onderwerp waarover we nadenken
en de uitkomst van ons denkproces. De denkobservatie is een denken waarin deze
hooglijk bewust ervaren beleving bij uitzondering wel tot onderzoeksobject wordt gemaakt.
84 DPdF, p. 34.
85 Over het begrip ‘wetmatige samenhang’ bij Steiner, kan nog het volgende worden gezegd.
De inhoud daarvan beperkt zich zeker niet tot de logische samenhang van gedachten, ook
al zijn logische samenhangen volgens Steiner ook ‘wetmatig’. Voor Steiner zijn er echter
niet enkel direct inzichtelijke formele samenhangen tussen begripsinhouden mogelijk, maar
59