Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
bewust te zijn van iets nadat deze ingetreden is. Het is zeer moeilijk aan te tonen dat het
bewustzijn van de mens ook wezenlijk afhankelijk is van het lichamelijke. In feite menen wij
dat Steiners empirische onderzoekingen rond het denken, die ook – zoals hierboven in
hoofdstuk 5 van deze verhandeling is uitgewerkt – hebben aangetoond dat het denken van de
mens in wezen onafhankelijk verloopt van het lichamelijke, een boeiend uitzicht bieden op
een antwoord op deze vraag in Steiners richting. We kunnen ons voorstellen dat er vanuit zijn
introspectieve onderzoekingen naar het denken een weg bestaat die de mens ook in staat stelt
het fenomeen van Steiners antroposofie te begrijpen. Daarmee is deze discussie natuurlijk
zeker nog niet afgesloten. Maar enkele antwoorden en tegenantwoorden rond het voor en
tegen van Steiners antroposofie zijn daarmee wel aangegeven. 162
Nog een laatste opmerking mag in dit verband wellicht worden gemaakt. Zij gaat over
Steiners houding ten opzichte van de natuurwetenschap(pen). De natuurwetenschapper is
geïnteresseerd in een ontologie en theorie met betrekking tot (bepaalde aspecten van) het
zintuiglijke ervaringsbereik. We stellen dan vast dat Steiners houding ten opzichte van de
moderne methode van zoeken naar de algemene wetmatigheden die gelden binnen dit bereik
en de inhoud van deze wetmatigheden zelf, zeer positief is. Hij is een optimist over de
mogelijkheid om het gelden van de natuurwetenschappen kennistheoretisch te onderbouwen.
Precies met zijn onderzoek van het denken tracht hij dat ook te bereiken. Dit impliceert ook
dat hij, uitzonderingen daargelaten, in principe de ontdekkingen, gedaan door de moderne
natuurwetenschappen, restloos accepteert. 163 Eventuele geesteswetenschappelijke resultaten,
in de mate deze ook handelen over het verband tussen de door Steiner aangenomen
‘geestelijke’ ervaringen en de ervaringen van ‘zintuiglijke’ aard, mogen daarom de
natuurwetenschappelijk vastgestelde fenomenen en aangenomen wetmatigheden niet
fundamenteel tegenspreken. 164 Wat Steiner voor ogen staat is een wetenschap die met de
moderne natuurwetenschappen samenvalt plus resultaten die handelen over de ‘geestelijke’
ervaringen van de mens (en deze in verband brengt met de zintuiglijke ‘realiteit’). Het
samenvallen van Steiners opvattingen op het gebied van de natuurwetenschappen met de
modern ontwikkelde betekent echter niet de acceptatie door Steiner van de (filosofisch) aan
het natuurwetenschappelijke denken doorgaans gekoppelde materialistische (fysicalistische)
162 Voor alle duidelijkheid: we bestuderen in deze verhandeling niet Steiners antroposofie,
maar zijn filosofie. En dit voornamelijk op grond van het argument, dat deze toegankelijk is
en interessant ook los van de antroposofische vraagstelling.
163 Zie ook sectie 2.2 over Steiners houding ten opzichte van de moderne biologie.
164 Lokaal spreekt Steiner de natuurwetenschappelijke opvattingen immers wel tegen.
Hierboven hebben we bijvoorbeeld Steiners inperking van de algemene geldingskracht van
de wet van behoud van energie gezien (noot 146).
138