Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
eerder directe, of positief te noemen argumentatie, waarin hij - misschien zelfs sluitender dan
in zijn negatieve argumenten - probeert aan te tonen waarom het denken van de mens door het
zelf en door niets anders dan dit zelf volledig wordt bepaald. In de volgende paragrafen is dit
het plan dat we zullen volgen.
Indien het denken een onvrije activiteit zou zijn, wat zijn dan de mogelijke kandidaat-
factoren die het zelf tot denken onvrij zouden kunnen bepalen (dwingen, noodzaken, etc.)?
Steiner bepaalt eerst deze mogelijke factoren en toont vervolgens aan dat zij in het denkproces
geen rol spelen. Daarmee is natuurlijk nog niet gezegd welke factoren daarin dan wel een rol
spelen en daarom ook noemen we deze argumentatie van Steiner negatief. Slechts enkele
factoren die het denken van de mens zeker onvrij zouden maken worden uitgeschakeld. Of
daarmee alle mogelijke factoren zijn uitgeschakeld blijkt niet duidelijk uit Steiners tekst.
Een eerste mogelijke categorie van factoren zijn de materiële processen die gelokaliseerd
zijn in de hersenen. Het denken wordt gereduceerd tot een hersenproces, ofwel
hersenprocessen worden gezien als bepalend voor het denken. Steiner argumenteert, zoals
steeds, vanuit observaties die teruggaan op de directe, individuele beleving. Zowel
hersenprocessen als denkprocessen kunnen volgens Steiner worden geobserveerd. Derhalve
kunnen beide ook vergeleken worden. En dan blijkt dat voor onze beleving beide verschillend
zijn. Dit blijkt onder andere uit het feit dat beide ook onafhankelijk van elkaar bestudeerd
kunnen worden. Zoals eveneens Bühler dat zo overtuigend uitwerkt: datgene wat de mens
beleeft wanneer hij denkt kan middels de retrospectieve variant van introspectie beschreven
worden. Introspectie, dat wil zeggen: het is niet nodig daartoe elektroden op het hoofd van de
proefpersonen te plaatsen en af te lezen welke stroombewegingen zich tijdens het denken
afspelen onder de schedel. Gemeten elektrische spanningen zijn één ding, in de vorm van
intuïties (Steiner) gewonnen aanschouwingsloze (Bühler) gedachten een ander. Steiner zou
het daarom zeker eens zijn met de filosoof Butler wanneer deze zegt dat ‘alles gelijk is aan
zichzelf en niet aan iets anders’. 147 Dat is namelijk zeker zo vanuit het standpunt van de
dort, wo unser Denken auf dem Schauplatze unserer eigenen menschlichen Organisation
auftritt [cursivering, MF]”. Deze gedachte zullen we hier niet verder vervolgen, ook al is zij
natuurlijk interessant als een gevolg van Steiners denkpsychologie. Het is ook
vanzelfsprekend dat we hier niet naar empirisch bewijsmateriaal voor deze vergaande
uitspraken van Steiner op zoek kunnen gaan (op het gebied van de natuurkunde). Daarom
ook dat we deze gedachte eigenlijk louter ter kennisgeving hier in deze voetnoot opnemen.
147 We baseren ons hier op Naming and Necessity waarin Kripke op een bepaald moment
Bisschop Butler (p. 94) citeert als volgt: ‘I don’t know, i’m always sympathetic to Bishop
Butler’s “Everything is what it is and not another thing” – in the nontrivial sense that
philosophical analyses of some concept like reference, in completely different terms wich
make no mention of reference, are very apt to fail. Of course in any particularly case when
122