Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
nog beleeft over zijn eigen hersenen (of andere materiële processen), maar enkel naar de
inhouden van zijn gedachten zelf (en dit kan hij ook weten, want hij kent deze inhoud immers
al), kan het niet zijn dat andere belevingsinhouden dan deze die worden beleefd als behorende
tot de gedachten, invloed zouden uitoefenen op het denken. Precies omdat de denkinhouden
(begrippen en ideeën in Steiners terminologie) objectief, dat wil zeggen, enkel op basis van
hun inhoud en niet op basis van inhouden die behoren tot het subject alleen, met elkaar
samenhangen, op een manier bovendien die voor degene die denkt direct inzichtelijk
overschouwbaar is, kan degene die denkt ook onmiddellijk merken wanneer andere dan de
expliciet door hemzelf gedachte inhouden zijn denkproces beïnvloeden. Veelvuldig genoeg
gebeurt dit natuurlijk in de praktijk. Dat is niet Steiners punt. Associaties, ‘gedachtebeelden’,
etc. kunnen de helderheid van het denkproces altijd vertroebelen. Maar waar het voor de
vrijheid van het denken op aankomt is het volgende. De mens die zijn eigen denkproces
observerend onderzoekt kan eenvoudig bemerken dat datgene wat hij in het denken beleeft als
zijn eigen zelf in staat is om zichzelf volledig te richten naar de inhoud van zelf
voortgebrachte (of zichtbaar gemaakte) inhouden en dit zonder daarin andere dan enkel deze
inhouden een bepalende rol te laten spelen. Door eenvoudig te stipuleren dat enkel bewust
gedachte, zelf gedachte denkinhouden in het eigen denken een rol mogen spelen sluit Steiner
daarom ook uit dat de mens dan nog zou moeten toegeven: ‘mogelijk bestaan er nog
elementen, die ‘achter mijn rug’, dat wil zeggen, zonder dat ik het merk (of kan merken) mijn
denkproces stiekem toch beïnvloeden (bijvoorbeeld onbewust)’. In het denkproces heeft het
zelf eenvoudig geen ‘rug’. Door bewust te stipuleren wat denken eigenlijk is, creëert het
denkende zelf een innerlijke ruimte van louter ‘licht’. Schaduwen en contrasten zijn er
eenvoudig schaduwen en contrasten, niet mogelijk ook de schijnbeelden van iets ‘echt’. De
inhoud van een idee is wat degene die deze idee denkt als haar inhoud bepaalt. Wel is wat
deze inhoud zegt over de werkelijkheid daarmee misschien nog niet bewezen; wat de
denkende mens over de inhoud van zijn ideeën kan zeggen is echter daarover de waarheid.
De mens wordt in het denken door geen andere factoren gehinderd (of geholpen of bepaald)
dan door die inhouden, die hij ook los van deze factoren zelf kan ‘scheppen’. De observatie,
dat zo denken ook effectief mogelijk is, vormt voor Steiner het meest overtuigende en
sluitende bewijs voor de vrijheid van het denken (en a fortiori ook voor het handelen in het
algemeen). 149
149 Zie voor deze laatste gedachte DPdF, p. 189-90: “[...] [Die] unbefangene Beobachtung
des ethischen Wesens des Menschen kann aber für sich keine letzte Entscheidung über
die Freiheit bringen. Denn wäre das intuitive Denken selbst aus irgendeiner andern
124