Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
3.2.2. Rechtvaardiging van de denkobservatie
In het bovenstaande zijn een aantal resultaten gepresenteerd van de denkobservatie. Deze
resultaten zijn niet origineel. In het beste geval gaat het om resultaten die in de filosofie ter
discussie staan. Steiner neemt in al deze discussies beslist positie. Hij is een realist op het
gebied van de ideeën: ideeën hebben een eigenstandige inhoud die deel uitmaakt van de
werkelijkheid. Het nominalisme – en daarmee het Kantianisme – verwerpt hij. Ook is hij
empirist en geeft hij plaats aan de ervaring van de logici, die in het denken een ervaren
zekerheid vinden die absoluut is (evidentiebeleving). Men houdt deze zekerheid echter voor
een te smalle basis voor de epistemologie: is zij te gelde te maken ook voor de zogenaamde
ervarings- (natuur, mens en geestes)wetenschappen? Dat dit voor Steiner wel het geval is, zal
hieronder nog blijken. Hij vat de zekerheid die het denken biedt niet op als iets wat gebonden
zou zijn aan het specifieke karakter van de logische en wiskundige begrippen. Ook in de
biologie of de psychologie kan volgens hem exact geredeneerd worden. Dat deze
redeneringen verlopen in kwaliteiten in plaats van in kwantitatieve begrippen, speelt daarbij
geen rol. Hij meent dat de intuïtie voldoende krachtig kan ontwikkeld worden om niet alleen
maar de – relatief eenvoudige – kwantitatieve begrippen voor de mens begrippelijk bereikbaar
te maken, maar ook bijvoorbeeld de inhoud van organische vormen. Goethes
plantenmorfologie en kleurenleer ziet hij als treffende voorbeelden en dus bewijzen van de
mogelijkheid daarvan. Hij acht het mogelijk met even veel zekerheid als wetenschapper zich
in de wereld van de kwalitatieve aspecten van de werkelijkheid te bewegen als in die van de
kwantitatieve. Dit is een belangrijke vaststelling, omdat zij de begrenzingen van de huidige
wetenschappen niet alleen interdisciplinair, maar ook binnen deze disciplines zelf verbreedt.
Zo is het voor Steiner bijvoorbeeld onmogelijk de fysica enkel te zien als de wetenschap van
de kwantitatieve en structurele aspecten van de materie, maar acht hij het daarnaast ook
noodzakelijk, als aanvulling daarop, een fysica van de het kwalitatieve aspect van de materie
te ontwikkelen. 107
De vraag is echter waarop al deze stellingnames gebaseerd zijn, meer precies: wat is
eigenlijk het epistemische statuut van de denkobservatie? Wel levert deze volgens Steiner
107 Dit herinnert ook aan een discussie in de middeleeuwen tussen de platonische en de
aristotelische manier om aan astronomie te doen. Waarbij de aristotelische meende, dat
louter de platonische, om een volledig beeld te verkrijgen van de hemellichamen, niet
voldoende was. De louter meetkundige (platonische) benadering dient volgens deze
‘school’ aangevuld te worden met een kwalitatieve, die niet louter op de bewegingsbaan,
maar ook op de kwalitatieve, fysische gesteldheid van de hemellichamen wenst in te gaan.
84