Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
toe die het wel op de ene of de andere manier beleeft als zelf voortgebracht. Deze inhouden
benoemt Steiner met de term ‘begrippen en ideeën (Begriffe und Ideen)’ en soms gebruikt hij
om hen aan te geven ook de term ‘gedachten’. In het denken worden aan datgene waarover
wordt nagedacht door degene die denkt gedachten toegevoegd. 90
Deze gedachten hebben een inhoud, die niet gereduceerd kan worden tot de inhouden die
het “ik” beleeft als gegeven onafhankelijk van hem zelf (zintuiglijke data, gevoelsinhouden,
enz.). Steiner argumenteert dat dit blijkt uit het feit dat de mens zich zijn begrippen slechts
moeizaam ontwikkelt, de inhoud ervan niet eenvoudig uit zijn observaties haalt, maar tijd
nodig heeft om deze, weliswaar naar aanleiding van zijn observaties, zelf te produceren. Hij
vat, met andere woorden, deze inhouden ‘intuïtief’. Dat wil zeggen: Hij neemt hen op een
geestelijke wijze waar, die tegelijkertijd een geheel na-scheppen ervan is. Het ‘zichtbaar’ (of
bewust) maken van begripsinhouden, is daarom een creatief proces.
Der Begriff kann nicht aus der Beobachtung gewonnen werden. Das geht schon aus
dem Umstande hervor, das der heranwachsende Mensch sich langsam und allmählich erst
die Begriffe zu den Gegenständen bildet, die ihn umgeben. Die Bergiffe werden zu der
Beobachtung hinzugefügt. 91
Indien de mens zijn begripsinhouden uit de observatie zou afleiden, dan zou hij niet zo veel
moeite hebben met de productie van zijn begrippen. De ontwikkeling van de mens toont
echter duidelijk dat denken een in de tijd verlopend proces is dat bovendien geen gelijke tred
houdt met de aanvoer van hem door observatie gegeven, raadselachtig (namelijk met het oog
op een verklaring onbevredigend) materiaal. Voor Steiner is daarom het denken een activiteit,
met gedeeltelijk ook een eigen inhoud. Empirist in de zin van de logische positivisten, die de
begripsinhouden pogen te reduceren tot zintuiglijk gegeven data, is Steiner daarom dus niet.
Hij noemt zich echter empirist in die zin, dat denkinhouden volgens hem niet louter door het
subject geconstrueerd zijn (waardoor ook elk individu zijn eigen, voor anderen
ondoorschouwbare, begripsinhouden zou produceren), maar ook objectief deeluitmaken van
de grotendeels onafhankelijk van het subject bestaande werkelijkheid. Begrippen zijn voor
hun bestaan afhankelijk van het subject (en in die zin ook radicaal psychisch van aard). Met
90 Waarbij het onderwerp waarover wordt nagedacht natuurlijk net zo goed de inhoud van –
eerder geproduceerde – gedachten kan zijn. We spreken dan over het ‘reine denken’. De
wiskunde bijvoorbeeld – of de theoretische fysica of de logica – zijn vormen van rein
denken.
91 DPdF, p. 44.
65