Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
Seele ist ein Begriff des Wissens von Etwas, also auch von einer Handlung, nicht möglich.
Wenn wir erkennen, was Denken im allgemeinen bedeutet, dann wird es auch leicht sein,
klar darüber zu werden, was für eine Rolle das Denken beim menschlichen Handeln spielt.
“Das Denken macht die Seele, womit auch das Tier begabt ist, erst zum Geiste”, sagt
Hegel mit Recht, und deshalb wird das Denken auch dem menschlichen Handeln sein
eigentümliches Gepräge geben. 10
Steiner wil, zoals ook Michael Muschalle juist interpreteert, het kennende denken, dat wil
zeggen het denken voor zo ver het een rol speelt in het kennen, onderzoeken. 11 Dat blijkt ook
uit de titel van het hoofdstuk uit Die Philosophie der Freiheit, waarin hij dit denken concreet
onderzoekt. Dit hoofdstuk is getiteld: ‘Das Denken im Dienste der Weltauffassung’. 12 Op de
vraag, welk denken Steiner wil onderzoeken met het oog op de vrijheid, moet dus allereerst
worden geantwoord: het denken, voor zo ver het een rol speelt in de menselijke
wetenschappelijke activiteit; wat voor Steiner concreet betekent het denken voor zo ver het
soortgelijk is aan het denken dat zich heeft ontwikkeld in de historische setting van het
moderne natuurwetenschappelijke streven. 13 Hij is gefascineerd door de manier waarop hier,
op empirische basis, toch algemeen geldende wetmatigheden worden gevonden. Met name
ook Goethe (via diens zogenaamde naturwissenschaftlichen Schriften) zal hem daarbij tot
gids zijn. Hij is geïnteresseerd in een denken dat tegelijkertijd theorieën opstelt en in staat is
om deze naadloos te doen aansluiten bij de empirisch gegeven werkelijkheid. Daarbij stelt hij
zich de vraag naar de oorsprong en de betekenis van dit denken (naar het bestaan vraagt
Steiner eigenlijk niet, omdat hij het reeds gerealiseerd ziet in Goethe en, in minder volmaakte
en zeker niet zelfbewuste mate, ook in de moderne natuurwetenschappen). Wellicht mogen we
10
DPdF, p. 20.
11
Muschalle, Michael, Über den Zusammenhang von Freiheitsfrage und Erkenntnisfrage. I.
Tl.
12
DPdF, p. 28.
13
Het kan dus ook om een denken gaan, dat zich louter afspeelt in het alledaagse leven of
op een ander wetenschapsgebied (maar dan met minder succes). Tot op welke hoogte
Steiner processen ziet als soortgelijk aan het denken dat in de natuurwetenschappen
werkzaam is, blijkt in feite uit de (basis)eigenschappen die hij er aan toekent. Deze
behandelen we hieronder in sectie 3.2.1. Het zijn deze eigenschappen, die Steiners
onderzoeksgebied afbakenen. Alles wat namelijk niet aan deze eigenschappen voldoet,
kan voor hem geen denken zijn. Afbakening van het gewenste onderzoeksdomein gaat in
de wetenschappen altijd reeds samen met het concrete onderzoek ervan. In dit stadium
van de verhandeling is het echter voldoende, het denken van de natuurwetenschapper, op
basis van de meer of minder duidelijke idee die men daar als lezer al van heeft, te
beschouwen als een (paradigmatisch) voorbeeld van de processen waarop Steiner zich
richt.
13