Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
empirist. De nuchtere observatie leert, dat onze belevingen van gedachten (inhoudelijk; qua
inhoud) bezwaarlijk gelijk gesteld kunnen worden met onze belevingen van synapsen en (zeer
zwakke) stroomimpulsen. 148
Maar dat is natuurlijk nog niet alles. Steiner moet aantonen dat materiële processen het
denkproces (of de denkactiviteit) niet sturend beïnvloeden. Met name moet hij uitsluiten dat
dit mogelijk gebeurt zonder dat degene die denkt en zijn eigen denken onderzoekt dit merkt of
zelfs: kan merken. Het is namelijk niet zeker of er niet ‘achter de rug om’ van de denker
factoren in het denken een rol spelen die zich, al dan niet principieel, aan zijn aandacht
onttrekken. Het hierboven uitgelegde epistemische statuut van de denkobservatie (3.2.2)
samen met het specifieke resultaat van de denkobservatie dat het denken de drie hierboven
herhaalde eigenschappen heeft, helpen Steiner hier verder. De denkobservatie zegt namelijk,
wat het denken is, dat wil zeggen: de resultaten daarvan zijn onbetwijfelbaar juist. (Merk op
dat dit onder andere een gevolg is van de nauwe band tussen het zelf en het denken; omdat het
denken de denkinhouden zelf (mee) schept, voortbrengt, geheel doorleeft hoeft het deze niet
eerst nog te leren kennen, maar weet het reeds zonder meer wat hun inhoud is.) Omdat
vervolgens de mens ook kan denken zonder zich te richten naar wat hij eventueel daarnaast
one is given an analysis one has to look at it and see whether it is true or false. One can’t
just cite this maxim to oneself and then turn the page. [...]’. Kripke argumenteert, dat met
betrekking tot een bepaald concept (hier het concept van referentie) hij niet gelooft dat dit
concept volledig analyseerbaar is in andere termen dan die van dit concept zelf. Daartoe
citeert hij ook Butler, die deze onmogelijkheid (en dus de zelfstandigheid qua inhoud ten
opzichte van andere inhouden) in haar volle algemeenheid voor elk ding stelt, zij dit
bijvoorbeeld een concept, fysische objecten, etc. Zo ver wil Kripke dan echter weer niet
gaan. Sommige concepten zijn immers nu eenmaal (qua (begrippelijke) inhoud) volledig
analyseerbaar in termen van iets anders (de inhoud van andere concepten). Wil men dus
beweren van een bepaalde inhoud dat deze echt op zichzelf staat, dan kan dit pas na
diepgaand en volgehouden onderzoek van deze inhoud. Wat Kripke hier doet met
betrekking tot het begrip van referentie, doet Steiner eigenlijk met betrekking tot de
inhouden van het denken in het algemeen. Hij beweert dat deze inhouden niet
reduceerbaar zijn tot andere inhouden, met name niet tot inhouden die gewoonlijk
‘materiëel (de hersenen etc.)’ worden genoemd. En hij is het bovendien eens met Kripke,
dat dit niet zomaar op basis van een algemeen principe over gelijk welke inhoud mag
worden gededuceerd, maar integendeel: ook Steiner acht het nodig zich daartoe te
baseren op een volgehouden en op empirische (belevings)basis steunend onderzoek,
waarin elk voorstel tot reductie al dan niet wordt verworpen, pas nadat het expliciet is
onderzocht. Denkinhouden zijn niet identiek met materiële inhouden omdat we ze als niet
gelijk (identiek) beleven. In feite menen we dat, door zo een uitspraak te doen als de hier
geciteerde, ook Kripke zich – als filosoof – aan het intuïtieve karakter van toch tenminste
bepaalde, door het menselijke denken gegenereerde begrippen (zoals dat van referentie)
eerder dan aan de reductie daarvan tot iets anders, lijkt te oriënteren. De gevolgen daarvan
(namelijk dat er in het denken ook een scheppend/creatief aspect aanwezig is) voor de
vrijheid van het denken werkt Kripke, in zijn boek, echter niet uit.
148 Vergelijk ook: DPdF, p. 34-5.
123