Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
Ik denk dat deze parafrase niets af doet aan wat Steiner in essentie bedoelt. Wel wordt zijn
uitspraak daarmee natuurlijk beroofd van enkele nuances en de voor Steiner zo kenmerkende
concreetheid die wellicht met het oog op volledigheid belangrijk genoeg zijn. Maar als
analyse van het kernstuk van Steiners visie op vrijheid met het oog op een beter begrip
daarvan, is deze voorlopige reductie gerechtvaardigd. We hopen in het vervolg van deze
verhandeling uiteindelijk Steiners begrip van de vrijheid ook weer uit te breiden, door het
inzichtelijk in verband te brengen met zijn visie op kennis.
Wel is deze uitspraak misschien nog niet helemaal transparant. Want wat wordt hier
precies bedoeld met ‘zichzelf volgen’? Wat we zouden willen voorstellen is dat ‘volgen’ hier
zo veel betekent als ‘bepalen’. Waarbij onder deze laatste term een relatie wordt verstaan
tussen minstens twee dingen (het bepalende en het bepaalde) en wel zodanig dat het bepaalde
afhangt en enkel en alleen afhangt van (en dus niet van iets anders dan van) het bepalende
ding en dit zowel met betrekking tot het bestaan als de natuur van het bepaalde (ding).
Toegepast op de aldus geparafraseerde definitie van Steiner levert dit op dat in het geval van
de vrijheid het bepaalde en het bepalende (ding) steeds identiek zijn. Met andere woorden,
iemand die vrij is bepaalt, naar bestaan en natuur, volledig zichzelf.
De opmerking kan hier gemaakt worden dat wij allemaal er wel een idee van hebben wat
het zou kunnen betekenen dat onze daden afhangen van onszelf. De mens beschouwt zichzelf
onder omstandigheden namelijk gemakkelijk als diegene die de aard (natuur) en het al dan
niet voorkomen (bestaan) van zijn eigen daden bepaalt. Iets anders lijkt het te zijn, zichzelf op
deze manier voort te brengen, dat wil zeggen: geheel in te staan voor de eigen aard en zelfs
voor het eigen bestaan. Dit laatste suggereert namelijk dat de vrije mens een wezen zou zijn
dat zichzelf kan creëren. Zichzelf creëren en de eigen daden geheel zelf voortbrengen lijken
echter twee verschillende dingen te zijn. Want ook al hebben wij er als mens in het alledaagse
leven op de ene of de andere manier enerzijds wel een besef van voor onze eigen daden in te
staan, dan nog hebben wij er anderzijds doorgaans geen besef van, ook in te staan voor het
eigen bestaan. Het besef dat wij in zekere zin onze eigen daden bepalen lijkt een ervaring van
alledag die wellicht ook verantwoordelijk is voor het spontane besef van de mens (al dan niet
gerechtvaardigd) dat hij een vrij wezen is. Het besef daarentegen dat wij als vrije mensen ook
onszelf op deze manier bepalen is eerder ongewoon en kan minder gemakkelijk in de ervaring
worden aangeduid. Integendeel, de ervaring lijkt hier juist omgekeerd. De mens wil veelal
weten wie hij ten diepste is, wat echter niet nodig zou zijn, indien hij het alledaagse en weinig
problematische besef had zichzelf te creëren.
28