Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
modificatie van deze inhouden ten opzichte van de in de werkelijkheid bestaande entiteiten of
categorieën die zij zouden representeren.
Door de hypothese te verdedigen dat gedachten niet behoren tot de concrete, psychische
bewustzijnsinhoud van het individu, maar door het individu eerst moeten worden ‘gevat’,
komt Frege wel voor het volgende probleem te staan. Het is evident dat elk kennen een
kennend subject vooronderstelt. Een “ik” dat zich een beeld vormt van de te kennen objecten.
Indien gedachten buiten het bewustzijn bestaande entiteiten zijn, dan komt het er voor de
mens op aan, wil hij hen leren kennen, zich daar toch op de ene of de andere manier als
bewust psychisch subject mee in verband te brengen. 104 Dit brengt Frege tot de conclusie dat
strikt onderscheiden moet worden tussen de gedachten, die door het denkende bewustzijn
worden opgevat en datgene in het bewustzijn, wat uiteindelijk wel de gedachte representeert.
Das Fassen der Gedanken setzt einen Fassenden, einen Denkenden voraus. Dieser ist
dann Träger des Denkens, nicht aber des Gedankens. Obgleich zum Bewusstseinsinhalte
des denkenden der Gedanke nicht gehört, muss doch in dem Bewusstsein etwas auf den
104 Hier zijn drie posities mogelijk. Ofwel men accepteert gedachten als bestaand buiten het
bewustzijn maar gaat niet in op de noodzakelijke (want waargenomen) band met het
psychische subject. Dit is de positie van Frege. Ofwel men verdedigt de stelling dat
gedachten altijd al psychisch van aard zijn; dan moet men over de band met het
psychische subject niet meer spreken, wel echter aantonen hoe de universele geldigheid
van de gedachteninhoud daardoor toch overeind blijft. Dit doet Steiner. Het is echter ook
mogelijk om enerzijds gedachten te blijven zien als buiten het bewustzijn bestaand
(objectief), anderzijds echter expliciet op zoek te gaan naar de band met het psychische
subject. Die band moet er namelijk in elk geval zijn, aangezien de subjecten het algemene
toch leren kennen en aangezien het kennen ontegensprekelijk een psychische activiteit is.
Dit zou dan een tussenpositie zijn tussen Frege (die de noodzaak van deze band wel
accepteert maar haar helemaal niet bespreekt) en Steiner (die er niet over hoeft te
spreken). Ons lijkt deze expliciete zoektocht echter onbegonnen werk. Het lijkt namelijk
onmogelijk te zijn om iets dat zich buiten het bewustzijn bevindt daarmee in verband te
brengen. Dan is het namelijk bewust en bevindt het er zich dus in. Het opmerkelijke van
Steiner is juist dat hij vertrekt van de empirische vaststelling dat de enige plaats waar
gedachten zich voordoen het bewuste psychische (geestelijke) leven is van de mens. Van
daaruit verklaart hij dan, waarom de inhoud van deze momentaan en geïndividualiseerd
optredende gedachten qua betekenis de beperkingen van de individuele psyche toch
overstijgt en ons ook iets zegt over de werkelijkheid daarbuiten. Wat in de tijd optreedt, kan
daarom een ‘ontijdelijke (want waarheid of onwaarheid betreffende)’ betekenis hebben.
Binnen het psychische doet zich iets voor dat de beperkingen daarvan als tijdsgebonden
fenomeen overschrijdt. Samenhangen kunnen zich volgens Steiner aan de bewuste
opmerkzaamheid (ervaring) van de mens onttrekken. Het is precies zijn project om aan te
tonen hoe de mens middels zijn gedachten zijn bewustzijn leert te verruimen zodat ook
deze samenhangen hem bekend worden (zie daartoe ook sectie 3.1.1 en 3.3). In de vorm
van gedachten echter kunnen dergelijke, objectief bestaande samenhangen niet bestaan.
80