Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
3.2.2.2. De eenheid van het denken en de denkobservatie
Met een tweede observatie over het denken (of over de denkobservatie), vervolledigt Steiner
zijn hier geparafraseerde argument. In sectie 3.2.1.3 maakten we een onderscheid tussen het
denken-in-begrippen en het denken-over-objecten. Het eerste is volgens Steiner transparant,
het tweede echter ervaart de mens als notoir opaak. Indien immers deze opaciteit van onze
ervaringen (de objecten waarover wordt nagedacht) er niet zou zijn, dan zou ook de noodzaak
van een epistemologie niet bestaan. 110
In feite geeft Steiner ook toe dat hij in zijn hoofdstuk over het denken slechts naar het
denken-in-begrippen (oftewel het reine denken) onderzoek doet. Dit blijkt uit zijn opmerking,
dat met zijn onderzoeksresultaten tot dan toe (waaronder ook de transparantie van het denken)
in feite nog niets is gezegd over de gerechtvaardigdheid van het menselijke denken-over-
objecten. In de volgende passage, waarin hij bestrijdt dat het denken op zich voor juistheid of
valsheid in aanmerking komt, blijkt duidelijk deze toegeving van Steiner.
Es gibt Leuten die sagen: ob unser Denken an sich richtig sei oder nicht, können wir
aber doch nicht mit Sicherheit feststellen. Insoferne bleibt also der Ausgangspunkt ein
zweifelhafter. Das ist gerade so vernünftig gesprochen, wie wenn man Zweifel hegt, ob ein
Baum richtig sei oder nicht. Das Denken ist eine Tatsache; und über die Richtigkeit oder
Falschheit einer solchen zu sprechen, ist sinnlos. Ich kann höchstens darüber Zweifel
haben, ob das Denken richtig verwendet wird, wie ich zweifeln kann, ob ein gewisser
Baum ein entsprechendes Holz zu einem zweckmässigen Gerät gibt. Zu zeigen, inwieferne
die Anwendung des Denkens auf die Welt eine richtige oder falsche ist, wird gerade
Aufgabe dieser Schrift sein. Ich kann es verstehen, wenn jemand Zweifel hegt, dass durch
das Denken über die Welt etwas ausgemacht werden kann; das aber ist mir unbegreiflich,
wie jemand die Richtigkeit des Denkens an sich anzweifeln kann [cursivering, MF]. 111
Steiner maakt hier het onderscheid tussen het denken als een louter feit, en het denken als een
instrument, waarmee de mens probeert zich een wereldbeschouwing te verwerven. Het eerste
komt goed overeen met wat wij het denken-in-begrippen hebben genoemd. Het tweede met
het denken-over-objecten. De gerechtvaardigdheid van dit laatste denken moet echter nog
worden onderzocht. Het zou namelijk kunnen dat sceptische argumenten rond de natuur van
110 Zie ook DPdF, p. 66.
111 DPdF, p. 40-‘1.
90