Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
3.2.2.1. Gelijksoortigheid van het denken en de denkobservatie
Steiners argument, waarmee hij voor een positief epistemisch statuut van de denkobservatie
wil pleiten, berust op twee bijkomende observaties over het denken. Of beter gezegd: de
observatie daarvan! Vanuit een soort van meta-meta standpunt ten opzichte van het denken,
poogt hij iets meer te weten te komen over de natuur van de denkobservatie; dat wil zeggen
die activiteit middels dewelke de mens zijn eigen denken kan proberen nader te leren kennen
(bestuderen). De eerste van deze bijkomende observaties ontwikkelt hij als volgt. Aan het
wereldbeeld van degene die louter over de inhouden van zijn observatie nadenkt, ontbreekt in
feite een element: namelijk zijn eigen denken. Dit is echter niet het geval voor degene die
over zijn eigen denken nadenkt, het observeert. Het wereldbeeld van degene die zich in de
uitzonderingstoestand plaatst, wordt in zekere zin compleet. In zekere zin: natuurlijk heeft zo
iemand dan nog geen overzicht over alles wat er is; het numerieke geheel van de
werkelijkheid. Maar wel heeft hij nu een overzicht over alles wat hij moet weten om inzicht te
verkrijgen in de natuur van het kennen. Want noch het onderwerp van deze kennis, noch het
kenproces zelf, ontsnapt nu nog aan zijn blik. De uitzonderingstoestand completeert de
menselijke ervaring daarom met een wezenlijk bestanddeel, dat deze anders niet zou ervaren
en dat bovendien ook voldoende is; dat wil zeggen: aan het wereldbeeld van degene die zich
in de uitzonderingstoestand bevindt ontbreekt nu ook geen ander mogelijk element meer dat
deze essentiële waarde zou bezitten.
De reden daartoe is als volgt. Ook de denkobservatie is in feite een denken. Het is een
denken over het denken, maar in die zin niet soortelijk (essentieel) verschillend van het
denken (denkproces) dat daarmee wordt bestudeerd. Beide, zowel het geobserveerde denken
als de denkobservatie, hebben dezelfde algemene natuur. Wat in het algemeen voor het ene
geldt, is dus ook waar voor het andere. In het bijzonder alle eigenschappen die we hierboven
hebben opgenoemd – de afhankelijkheid van het zelf, onobserveerbaarheid, transparantie,
intentionaliteit, het intuïtieve karakter van het denken – en die gelijkelijk gelden voor zowel
de alledaagse als ook de meer ingewikkelde academisch-wetenschappelijke denkprocessen,
gelden eveneens voor de denkobservatie, de uitzonderingstoestand. Ook al blijft dus eveneens
de actuele observatie van het eigen denken, het denken over het denken, onzichtbaar voor
degene die het uitvoert, dan nog betekent dit niet dat de algemene eigenschappen daarvan, de
essentie van deze denkobservatie, dat ook doet. Deze wordt nu namelijk ontdekt, niet in de
denkobservatie, maar in een numeriek daarvan verschillend proces, namelijk het denkproces
dat wordt geobserveerd.
88