Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Recommendations

Info

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms 3.2.2.1. Gelijksoortigheid van het denken en de denkobservatie Steiners argument, waarmee hij voor een positief epistemisch statuut van de denkobservatie wil pleiten, berust op twee bijkomende observaties over het denken. Of beter gezegd: de observatie daarvan! Vanuit een soort van meta-meta standpunt ten opzichte van het denken, poogt hij iets meer te weten te komen over de natuur van de denkobservatie; dat wil zeggen die activiteit middels dewelke de mens zijn eigen denken kan proberen nader te leren kennen (bestuderen). De eerste van deze bijkomende observaties ontwikkelt hij als volgt. Aan het wereldbeeld van degene die louter over de inhouden van zijn observatie nadenkt, ontbreekt in feite een element: namelijk zijn eigen denken. Dit is echter niet het geval voor degene die over zijn eigen denken nadenkt, het observeert. Het wereldbeeld van degene die zich in de uitzonderingstoestand plaatst, wordt in zekere zin compleet. In zekere zin: natuurlijk heeft zo iemand dan nog geen overzicht over alles wat er is; het numerieke geheel van de werkelijkheid. Maar wel heeft hij nu een overzicht over alles wat hij moet weten om inzicht te verkrijgen in de natuur van het kennen. Want noch het onderwerp van deze kennis, noch het kenproces zelf, ontsnapt nu nog aan zijn blik. De uitzonderingstoestand completeert de menselijke ervaring daarom met een wezenlijk bestanddeel, dat deze anders niet zou ervaren en dat bovendien ook voldoende is; dat wil zeggen: aan het wereldbeeld van degene die zich in de uitzonderingstoestand bevindt ontbreekt nu ook geen ander mogelijk element meer dat deze essentiële waarde zou bezitten. De reden daartoe is als volgt. Ook de denkobservatie is in feite een denken. Het is een denken over het denken, maar in die zin niet soortelijk (essentieel) verschillend van het denken (denkproces) dat daarmee wordt bestudeerd. Beide, zowel het geobserveerde denken als de denkobservatie, hebben dezelfde algemene natuur. Wat in het algemeen voor het ene geldt, is dus ook waar voor het andere. In het bijzonder alle eigenschappen die we hierboven hebben opgenoemd – de afhankelijkheid van het zelf, onobserveerbaarheid, transparantie, intentionaliteit, het intuïtieve karakter van het denken – en die gelijkelijk gelden voor zowel de alledaagse als ook de meer ingewikkelde academisch-wetenschappelijke denkprocessen, gelden eveneens voor de denkobservatie, de uitzonderingstoestand. Ook al blijft dus eveneens de actuele observatie van het eigen denken, het denken over het denken, onzichtbaar voor degene die het uitvoert, dan nog betekent dit niet dat de algemene eigenschappen daarvan, de essentie van deze denkobservatie, dat ook doet. Deze wordt nu namelijk ontdekt, niet in de denkobservatie, maar in een numeriek daarvan verschillend proces, namelijk het denkproces dat wordt geobserveerd. 88
Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms Wenn man das Denken zum Objekt der Beobachtung macht, fügt man zu dem übrigen beobachteten Weltinhalte etwas dazu, was sonst der Aufmerksamkeit entgeht; man ändert aber nicht die Art, wie sich der Mensch auch den anderen Dingen gegenüber verhält. Man vermehrt die Zahl der Beobachtungsobjekte, aber nicht die Methode des beobachtens. Während wir die andern Dinge beobachten, mischt sich in das Weltgeschehen – zu dem ich jetzt das Beobachten mitzähle – ein Prozess, der übersehen wird. Es ist etwas von allem andern Geschehen verschiedenes vorhanden, das nicht mitberücksichtigt wird. Wenn ich aber mein Denken betrachte, so ist kein solches unberücksichtigtes Element vorhanden. Denn was jetzt im Hintergrunde schwebt, ist selbst wieder nur das Denken. Der beobachtete Gegenstand ist qualitativ derselbe, wie die Tätigkeit, die sich auf ihn richtet. Und das ist wieder eine Charachteristische eigentümlichkeit des Denkens. Wenn wir es zum Betrachtungsobjekt machen, sehen wir uns nicht gezwungen, dies mit Hilfe eines Qualitativ-Verschiedenen zu tun. 109 Omdat het denken op deze manier zichzelf tot object kan hebben, verdwijnt de mogelijkheid van een oneindige regressie. Deze mogelijkheid ontstaat door de gedachte, dat het actuele denken onobserveerbaar is. Blijkt dan ook de denkobservatie een denken te zijn, dan is ook deze natuurlijk onobserveerbaar, zodat er ook in de denkobservatie dan iets zou zijn dat zich principieel aan de onderzoekende blik onttrekt en daarmee de mogelijkheid openlaat voor sceptische vermoedens ten aanzien van de denkobservatie. Deze zouden dan niet weerlegd kunnen worden. Precies echter omdat de denkobservatie en het geobserveerde denken soortgelijk zijn, gaat er geen gevaar meer uit voor Steiners positie dat er altijd, bij elk denkproces, een element zal zijn dat zich principieel aan de blik van degene die het uitvoert onttrekt. De onrechtstreekse observatie namelijk, die in het onderzochte denkproces dezelfde algemene eigenschappen terugvindt als die van de denkobservatie, is voor het bereiken van Steiners doeleinden voldoende: aantonen dat de observatie van het denken een betrouwbare methode is, die absoluut zekere kennis biedt over de natuur van het menselijke denken. Met het denken wordt, tegelijkertijd, de denkobservatie aan een onderzoek onderworpen. 109 DPdF, p. 36. 89
Page 1 and 2:
HOGER INSTITUUT VOOR WIJSBEGEERTE V
Page 3 and 4:
Van de goede wil naar de vrije wil.
Page 5 and 6:
Page 7 and 8:
Page 9 and 10:
Page 11 and 12:
Page 13 and 14:
Page 15 and 16:
Page 17 and 18:
Page 19 and 20:
Page 21 and 22:
Page 23 and 24:
Page 25 and 26:
Page 27 and 28:
Page 29 and 30:
Page 31 and 32:
Page 33 and 34:
Page 35 and 36:
Page 37 and 38: Van de goede wil naar de vrije wil.
Page 87: Van de goede wil naar de vrije wil.
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
show all

Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?