Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
De aanname dat gedachten voorstellingen zijn, in Frege's betekenis van het woord, loopt uit
op de absurde mening dat een aan iedereen gemeenschappelijke wetenschap en een aan
iedereen gemeenschappelijk oordelen en discussiëren eigenlijk niet mogelijk zijn. Absurd,
omdat dit toch in tegenspraak is met een manifeste vooronderstelling, die het menselijke
dagdagelijkse en wetenschappelijke leven, bijna op een vanzelfsprekende manier, regelt. Het
zou een relativisme impliceren dat Frege ontoelaatbaar acht: namelijk de afhankelijkheid van
de wetenschappelijke activiteit van toevallige kenmerken van het individuele bewustzijn.
Daarom, omdat wij als mens spontaan de mening hebben (die Frege wil verdedigen), dat
gedachten waar of onwaar zijn (etc.) onafhankelijk van welk individueel bewustzijn dan ook,
wil hij uitwijken naar een andere mogelijke hypothese, namelijk dat gedachten noch
voorstellingen, noch zintuiglijk waarneembare dingen die behoren tot de buitenwereld zijn,
maar wel behoren tot een aparte (metafysische) categorie van niet-zintuiglijk waarneembare,
echter buiten het bewustzijn bestaande en door dit bewustzijn daarom te vatten - of te
ontdekken en niet zelf te construeren (wil het hen leren kennen) - entiteiten.
Daar waar Bühler verdedigt dat de voor iedereen intersubjectief toegankelijke gedachten
deel uit maken – op een onaanschouwelijke, niet voorstellingsachtige manier – van het
bewuste en concrete psychische (innerlijke) leven van degene die deze gedachten heeft,
plaatst Frege de gedachten dus buiten het bewustzijn. Dit bovendien op basis van dezelfde
observatie als Bühler: namelijk hun objectiviteit. Wel kent Frege natuurlijk niet de
denkpsychologische onderzoekingen van Bühler, die deze blijkbaar de ruimte geven om zijn
polemische stellingname zo empirisch onderbouwd te verdedigen. Frege lijkt in elk geval uit
te gaan van een vluchtiger (introspectief gevoerd) onderzoek met het oog op het bekomen van
een mentale (respectievelijk metafysische) kaart, die de mogelijke categorieën aan moet
geven, waartoe de menselijke gedachten zouden kunnen behoren. Bemerkende dat gedachten
niet voorstellingen noch uiterlijke objecten kunnen zijn, gaat hij er eenvoudig toe over te
stellen, dat indien een intersubjectieve en objectieve wetenschap mogelijk wil zijn, er nog een
derde categorie van entiteiten moet bestaan, uitgerust met de geschetste kwaliteiten.
Dit laatste lijkt ons een gevolg te zijn van Frege’s aanname dat in elk geval de
bewustzijnsinhouden noodzakelijk privaat zijn, iets waarvan Bühler misschien zou zeggen dat
dit niet voor alle bewustzijnsinhouden het geval hoeft te zijn. In elk geval doet Bühler naar de
kennistheoretische en wetenschapsfilosofische consequenties van zijn onderzoeksresultaten
geen verdere onderzoekingen. Hij lijkt enkel te impliceren, dat ook het intersubjectief en
objectief beoordeelbare eenvoudig deel van de individuele bewustzijnsinhoud kan zijn; dat er
dus bewustzijnsinhouden bestaan, ook zonder dat de verdenking moet optreden van een
79