Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
Tegen dit besluit reageert Steiner met de geciteerde passage. Ook hij accepteert, net als
M.E. delle Grazie, dat in de natuurwetenschappen succesvol de wetmatige samenhang die
geldt binnen het onderzoeksgebied van de natuurwetenschappen (die Naturdinge) wordt
ontdekt. Dat wil zeggen: de mens ontdekt echt de waarheid over de natuurlijke processen (of
natuurdingen) die hij onderzoekt. Maar voor hij uit de aard van deze ontdekkingen
(metafysische) conclusies wil trekken over de vrijheid van de mens, concentreert Steiner zich
eerst op de activiteit die de mens uitvoert wanneer deze zijn natuurwetenschappelijke
onderzoekingen pleegt. In tegenstelling tot M.E. delle Grazie, die uit de aard van de
natuurwetenschappelijke onderzoeksresultaten haar conclusies trekt, probeert Steiner eerst
een goed zicht te krijgen op het natuurwetenschappelijke onderzoek opgevat als activiteit. De
zelfkennis, waarvan hij spreekt aan het begin van de geciteerde passage, is niets anders dan
wat de natuurwetenschapper leert kennen wanneer deze zich concentreert op de activiteit die
hij als natuurwetenschapper zelf ook uitvoert. Steiner argumenteert dan, dat juist het
succesvolle van deze activiteit garandeert (de mens leert echt de waarheid omtrent de
natuurdingen kennen), dat zij niet kan resulteren in de onvrijheid van wie haar beoefent. Met
andere woorden: het is onmogelijk om zichzelf te leren kennen als een onvrij wezen. Want de
een causaal gesloten materiele wereld. Gedachten van de mens, hetzij als geestelijk
fenomeen parallel daarmee, ofwel als werkingsloos epifenomeen, hebben op het fysische,
door de natuurwetenschappen onderzochte gebied van de werkelijkheid, geen enkele
noemenswaardige invloed.
Een andere filosoof, maar dan idealist in plaats van naturalist, die de machteloosheid van
deze idealen met betrekking tot de noodzakelijk verlopende ontwikkeling van de
werkelijkheid levendig heeft aangevoeld, is Hegel. Zo schrijft deze over het moderne (d.i.
individualistische) ideaal van de deugd versus het antieke (d.i. collectivistische) ideaal van
de deugd onder de titel ‘Die Tugend und der Weltlauf’ in: Hegel, G.W., Die Philosophie des
Geistes. p. 222 het volgende: “Der Weltlauf siegt also über das, was die Tugend im
Gegensatze gegen ihn ausmacht; [...]. Er siegt aber nicht über etwas Reales, sondern über
das erschaffen von Unterschieden, welche keine sind, über diese pomphaften Reden vom
Besten der Menschheit, und der Unterdrückung derselben, von der Aufopferung fürs Gute,
und dem Missbrauche der Gaben; - [...]. – Die antike Tugend hatte ihre bestimmte sichere
Bedeutung, denn sie hatte an der Substanz des Volks ihre inhaltsvolle Grundlage, und ein
wirkliches schon existierendes Gutes zu ihrem Zwecke; sie war daher auch nicht gegen [...]
einen Weltlauf gerichtet. Die betrachtete [d.i. moderne deugd, MF] aber ist aus der
Substanz heraus, eine Wesenlose Tugend, eine Tugend nur der Vorstellung und der
Worte, die jenes Inhalts entbehren. [...].” alleen die idealen kunnen volgens Hegel zich in
de werkelijkheid doorzetten, die eigenlijk in de werkelijkheid ook onafhankelijk van de mens
reeds hun noodzakelijk bestand hebben. Al het eigeninitiatief van de mens los van de
noodzakelijke wereldloop daarentegen acht hij precies vanwege de menselijke
machteloosheid tegen deze wereldloop volkomen ijdel. Enkel Hegels uitgangspunt verschilt
van dat van delle Grazie: hij vat, in tegenstelling tot delle Grazie, de wereldloop niet
materialistisch-naturalistisch, maar spiritualistisch-idealistisch op. Met betrekking tot de hier
behandelde visie over de vrijheid van de mens is dit echter een wezenloos verschil. De
Idee werkt voor Hegel even determinerend als de natuur voor delle Grazie.
8