Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
Denkend zichzelf bepalen betekent daarom, zich zelfbewust identificeren met een bepaalde
begrippelijke inhoud. Een argument tegen de mogelijkheid, het menselijke leven zo in te
richten is, dat een dergelijke identificatie gedoemd is te mislukken. De realiteit haalt het
individu namelijk steeds opnieuw genadeloos in. Hij identificeert zich met een bepaald ideaal,
slaagt er echter niet in zijn handelen daar restloos het uitvloeisel van te laten zijn. Ook Steiner
geeft dit toe. Ons handelen zal altijd slechts gedeeltelijk de uitdrukking zijn van denkend
gevormde begrippelijke intuïties. In de mate de mens zich echter inzicht verwerft in zijn
omgeving, in de concrete situatie (of context) van zijn handelen, zal het hem ook steeds beter
lukken om zijn idealen begrippelijk zo vorm te geven dat de realisatie daarvan naadloos
aansluit bij de realiteit. Daarom is voor Steiner kennis - ook van de buitenwereld, niet alleen
de zelfkennis - zo belangrijk voor zijn vrijheidsbegrip. Hij besluit niet voor niets hoofdstuk V
van Die Philosophie der Freiheit over ‘het kennen van de wereld’ met de woorden:
Wissen wir erst, was wir von der Welt zu halten haben, dann wird es ein leichtes sein,
auch uns danach einzurichten. Wir können erst mit voller Kraft tätig sein, wenn wir das der
Welt angehörige Objekt kennen, dem wir unsere Tätigkeit widmen. 138
Steiner merkt hier op dat enkel de wetenschap over het object dat we willen realiseren (en dus
ook over de samenhang ervan met de wereld) het mogelijk maakt, zich effectief aan de
realisatie daarvan te wijden. Zich dus te identificeren met de gedachte, zelf de persoon te zijn,
die dit object (motief) realiseert.
De hierboven ontwikkelde theorie noemt Steiner het ethisch individualisme. Zij houdt, kort
samengevat, het volgende in.
(*’) Zichzelf volgt, wie (uitsluitend en volledig) handelt op basis van morele intuïtie(s).
Wanneer de mens morele intuïties realiseert, dan volgt hij uitsluitend en volledig zichzelf. Op
die manier wordt duidelijk wat Steiner precies bedoelt met het begrip zichzelf volgen. De
lezer kan daarbij opmerken dat Steiner voor de invulling van dit begrip essentieel teruggrijpt
naar zijn onderzoekingen over het denken. De morele intuïtie behoort namelijk tot het gebied
en/of de activiteit van het menselijke denken. Steiner beschrijft in de volgende passage wat de
kenmerken zijn van handelingen waardoor de mens morele intuïties realiseert:
138 DPdF, p. 75-6.
113