Van de goede wil naar de vrije wil… - Merijn Fagard

Van de goede wil naar de vrije wil... – eindverhandeling – Merijn Fagard – 2006-‘7 – A. Burms
aus einem Gefühle des Sollens, überhaupt nicht aus einem von ihr verschiedenen
Momente, sondern in letzter Instanz lediglich durch eine ursprüngliche und unmittelbare
Selbstbesinnung des Geistes auf sein ethisches Wesen – durch ein practisches Apriori – zu
erkennen vermögen. 123
Kreyenbühl stelt, dat de drijfveer voor het handelen niet afgeleid dient te worden uit: hetzij de
(natuurlijke) situatie waarin degene die handelt zich – toevallig – bevindt; hetzij de moraal die
heerst in de gemeenschap waartoe het handelende individu behoort; hetzij een door filosofen
aangeprezen en volgens hen absolute en universeel geldige norm (categorische imperatief);
maar enkel uit de zelfbezinning van het handelende individu zelf op zijn eigen ‘ethische
wezen’. Wat wordt daarmee bedoeld? Kreyenbühl beweert dat het mogelijk is om direct,
louter door na te denken, op basis van de begrippelijke inhoud van de eigen gedachten alleen
en afgezien van al de hierboven opgenoemde factoren, te komen tot een absolute zelfkennis
en daarmee ook kennis van de idee die men wenst te realiseren. De inhoud van deze idee zelf
zet dan aan tot handelen. Deze idee leren kennen is voldoende om de realisatie ervan ook te
willen. En dit dus los van elke andere factor dan de inhoud van deze idee zelf. Het is dus in
een dergelijk geval niet zo dat bijvoorbeeld een neiging tot ongebreideld enthousiasme (als
deel van de karakteriele basis en dus als drijfveer), naast het inzicht in de idee nog nodig is,
om het willen te bewegen. Enkel het zich denkend verworven inzicht in de reine (dat wil
zeggen niet uit (1-3) stammende) inhoud van de idee brengt de mens er toe de realisatie van
deze idee te willen.
Kreyenbühl gaat zelfs verder. Door te stellen dat ‘de traditionele zedenwet, de categorische
imperatief etc. het wezen van de positieve vrijheid slechts als parafrase in zich bevatten
[cursivering MF]’ suggereert hij dat elke ethische idee, elke gedachte die inhoud kan zijn van
een menselijke handeling, een product is van de oorspronkelijke ‘zelfbezinning van de geest
op het eigen ethische wezen’. 124 Met andere woorden: de concrete inhoud van alle tot nu toe
geformuleerde ethische aanbevelingen en stelsels is afkomstig van (uiteraard verschillende)
individuele mensen. De motivatie om te handelen vloeit dan voort uit het inzicht in de
samenhang van handeling, persoon en concrete situatie. Een probleem ontstaat dan, wanneer
vervolgens gepoogd wordt de idee van de handeling los te koppelen van de concrete persoon
en van de concrete situatie. Gepoogd wordt in dat geval de universele geldingskracht van deze
idee voor het (morele) handelen te bewijzen. Een dergelijk bewijs houdt echter geen rekening
123 Kreyenbühl, Johannes, ‘Die ethische Freiheit bei Kant.’ p. 134.
124 Ibidem, p. 134.
103