FAK-Manifes vir Demokratiese Afrikaners - Welkom by die FAK

om organisasiemandate uit te voer (deur bv. ’n swart
persoon of ’n vrou in ’n komitee te hê), is hierdie
praktyk onvrugbaar as die geteikende persoon bloot
daar is om gesien, maar nie gehoor te word nie. Swart
mense en vroue wat in sodanige strukture dien, voel
dikwels gefrustreerd omdat dit nie ongewoon is nie dat
hulle bydraes geïgnoreer word. As ’n mens in
aanmerking neem dat om te praat nie slegs ’n proses is
waardeur ons idees van een kop na ander koppe
verplaas nie, maar ook ’n belangrike aspek van selfheid
(positiewe selfbevestiging), kan niks meer vernederend
as ’n daad van nie-erkenning wees nie.
Terwyl die boorling (native) in bogenoemde
voorbeelde sy stem geheel en al ontsê word, word hy of
sy in sommige omstandighede toegelaat om ’n opinie
te verwoord, solank dit deur die stem van ’n
nieboorling (non-native) verwoord of op een of ander
manier versag word. In so ’n geval word iemand ’n
woordvoerder vir die swart stem of probeer hy
kwalifiseer. Waarom daar nie na die swart stem as
sodanig geluister word nie, is ’n saak van kommer.
Waarom moet die swart stem verpak word in ’n ander,
histories bevoorregte posisie voor dit ’n gehoor kan
bereik? Die deurlopende miskenning van hulle stemme
het al menige swart mens gefrustreer. ’n Kwalifikasie
is hier aan die orde: ek betoog nie dat sekere
standpunte aanvaar moet word bloot omdat hulle deur
swart mense verwoord word nie, maar eerder dat die
idee van dialoog die gelykheid van die deelnemers aan
die gesprek vooronderstel, sodat alle stemme gehoor
moet word. Dialoog erken die Ander, met wie ’n mens
kan saamstem of verskil. Enigiets anders is
skyndialoog. Ek is bevrees dat transformasiepogings in
die meeste organisasies deurspek geraak het van
skyndialoog wat daarop gerig is om die staat te paai.
Tot die mate waartoe swart mense bereid en gewillig is
om gekoöpteer te word in vernederende,
skyndialogiese ontmoetings waar hule opinies nie
ernstig opgeneem word nie, en solank hulle bereid is
om verdra te word omdat hulle nie moeilikheid maak
nie, het ons die transformasieprojek in die steek gelaat.
Begrip van die
Ander se leefwêreld
Terwyl die verskraling van transformasieprobleme tot
kommunikasiemislukkings (mis-verstand) op
ideologiese selfmoord neerkom – die soort selfmoord
dikwels deur transformasiekonsultante gepleeg – is
bereidheid om met die leefwêreld van die Ander om te
gaan, insluitend om vlot in die ander se taal en
kommunikasiepraktyke te wees, steeds kritiek.
Histories het die las van om tot terme te kom met en
selfs aan te pas by die veelvuldige leefwêrelde wat ons
diversiteit as ’n nasie vorm, vierkant op die skouers
van die (voorheen) ontkieserdes gerus. Dus, terwyl dit
as vanselfsprekend beskou is dat swart mense Engels
en Afrikaans vir onderwys- en beroepsdoeleindes moes
leer, het dieselfde nie die blanke bevolking gegeld nie.
In die swart bevolking het vlotheid in Europese tale
(hoofsaaklik Engels) ’n doel in sigself geword: dit is
beskou as blyk van ’n meerdere intellek (en is ryklik
beloon).
Tot vandag en in weerwil van grondwetlike
waarborge bly Afrikatale onsigbaar in openbare en
akademiese diskoers. ’n Mens sou dit miskien verstaan
as die meerderheid Suid-Afrikaners vlot was in die
betrokke Europese tale (terwyl kennis geneem word dat
oortuigende argumente ten gunste van Afrikatale ook
uit ander hoeke gevoer kan gevoer word), maar dit is
nie die geval nie. My ervaring in klasgee by ’n tersiêre
instelling vir meer as tien jaar het my tot die
gevolgtrekking gebring dat op die intreevlak die
meerderheid swart Suid-Afrikaanse leerders Engels nie
voldoende bemeester het nie om dit as denkinstrument
in te span (d.i. om abstrakte wetenskaplike idees te
hanteer en weer te gee), en dit sluit nie noodwendig
voormalige model C-leerders uit nie. Die meeste swart
leerders is gewoond aan kodewisseling in hulle
alledaagse gesprekke. Hierdie modus van
kommunikasie word ook deur swart onderwysers op
alle vlakke van skoling gebruik. Die kort en die klaar
daarvan is dat daar ’n gaping bestaan tussen die
alledaagse leefwêreld van die swart leerder en die
onderwysomgewing, met die onderrigtaal (en watter
sosiale en kulturele praktyke ook al daarin ingebed is)
wat ’n reuse bydrae tot hierdie gaping lewer. In
weerwil van dwingende getuienis van sielkundige
studies wat dui op die meerderwaardigheid van
moedertaalonderrig in veral die vroeë vormingsjare, het
hierdie kwessie nie die aandag wat dit in Suid-Afrika
verdien, geniet nie. Die vraag na die verband tussen
transformasie en taal is natuurlik nie beperk tot die
opvoedkundige sfeer nie: dit deurtrek alle aspekte van
ons lewens, insluitend die ekonomie en die staatsdiens.
Hiermee ’n anekdotiese voorbeeld: Ek het al meer as
een keer voorvalle meegemaak waar ’n swart kliënt
gevra is om eenkant toe te staan omdat die bankteller
nie met haar kon kommunikeer nie, en dit in ’n bank
waar die meerderheid kliënte ooglopend swart Afrikane
was. Dit het nogal ’n hele rukkie geneem vir die tolk,
’n skoonmaker, om tot haar redding te kom!
Transformasie moet daarom aandag skenk aan die
vraagstuk van taal, met inbegrip van die magsdinamika
ingebed in die praat van ’n taal.
Laat ek my nou bepaal by die vraag na die
verstaan van die Ander se kommunikatiewe praktyke
(in plaas daarvan om taal as sodanig te verstaan). Ook
hier het apartheid ons ’n gevoelige slag toegedien. Die
geografiese skeiding van swart en wit gemeenskappe
het beteken dat daar min of geen geleenthede was om
informeel te verkeer nie (om maar te swyg van op ’n
gelyke basis), selfs in situasies waar die betrokke
gemeenskappe ’n hanetreetjie van mekaar gewoon het.
Na 12 jaar van demokrasie bly ruimtelike hindernisse
verskans, ofskoon op ’n sielkundige vlak. Swart
beweging (incursion) na “wit ruimte” is nie geëwenaar
deur wit beweging na “swart ruimte” nie. Dit is egter
nie my bedoeling om oor ras, ruimte en een of ander
weergawe van die kontakhipotese hier te praat nie: Ek
stel die kwessie hier aan die orde ten einde voor te stel
dat in weerwil van die demokratiese bedeling bly die
geleenthede vir wit mense om hulleself volledig in die
leefwêreld van die swart mens te dompel so seldsaam
www.vryeafrikaan.co.za DIE VRYE AFRIKAAN | 15 September 2006 | BLADSY 37