FAK-Manifes vir Demokratiese Afrikaners - Welkom by die FAK

• Dossier: FAK-Manifes
Afrikaners:
Burgers eerder as verbruikers
IEMAND MOET NOG EENDAG ’N ROMAN SKRYF
OOR WAT WERKLIK GEBEUR HET MET DIE
LEGENDARIESE “KRUGER-MILJOENE”. DIE
WYSE WAAROP DIE GOUDBATES VAN DIE OU
ZUID-AFRIKAANSCHE REPUBLIEK IN 1900 UIT
PRETORIA VERWYDER IS TERWYL DIE BRITSE
MAGTE AL AAN DIE BUITEWYKE VAN DIE STAD
WAS, EN LATER TERUGGESMOKKEL IS NA DIE
VEROWERDE REPUBLIEK, SAL BELANGRIKE
ELEMENTE VAN SO ’N VERHAAL VORM.
Deur Jaap Steyn *
M
aar die hooftema van die verhaal sal nie soseer
die spioenasie- en smokkelsages wees nie, maar
wat die gebeurtenisse ons
vertel omtrent die betrokkenheid
van Afrikaners van
’n eeu gelede by hul
gemeenskap.
Politieke kluisenaarskap,
sosiaal-kulturele isolasie
en ’n toewyding aan persoonlike
verryking sou, soos
vandag, ook destyds die
maklikste gewees het. Die
verlore oorlog het immers
die soort gevolge gehad wat
nie onbekend aan ons tyd is
nie.
Gustav Preller, gewese
amptenaar van die departement van mynwese, wou
emigreer (na Argentinië). Genl. Jan Smuts was
swartgallig oor die toekoms en skryf in ’n pessimistiese
brief: "The spirit of South Africa is crushed by the
disappointment, the ruin, the losses of the past ... I
sometimes ask myself whether South Africa will rise
again." Genl. JBM Hertzog het met ’n gevoel van
magteloosheid deur die strate van Bloemfontein gestap
en is aangegryp deur die ellende van sy volksgenote
wat hom hulpeloos, stom en verdwaas aangestaar het.
Pres. MT Steyn, dodelik siek, is na Nederland gebring
vir behoorlike behandeling.
Baie gou was hulle almal egter betrokke by
hulle mense en het so ’n wending aan die geskiedenis
van Suid-Afrika gegee.
Interessant is Smuts iemand na wie baie
Afrikaners vandag met nuwe oë kyk. Hy was gemoeid
met die “Kruger-miljoene” – wat in werklikheid maar
* Taalsosioloog en skrywer van Van Wyk Louw: ’n
Lewensverhaal (Kaapstad: Tafelberg, 1998)
net ’n paar duisend pond was. Ondanks sy aanvanklike
pessimisme het hy volgens ’n Afrikaans-nasionale
historikus, D.W. Krüger, besef dat die Afrikaners se rol
glad nie uitgespeel was nie, en dat hulle groter behoefte
gehad het as aan stoflike hulp alleen.
Hy vat (Die Kruger-miljoene, 73-74) Smuts se
opvattings saam: “Vir hom was die voortbestaan van
die Afrikanerdom, verarmd en politiek magteloos, op
die spel. Noodleniging was wel noodsaaklik, maar die
beskikbare fondse, versprei oor ’n groot aantal
behoeftes, sou min beteken. Pleks daarvan kon die geld
tot groter positiewe resultate lei indien dit vir hoër
oogmerke gemobiliseer en aangewend word.”
Dié “hoër” oogmerke was die handhawing van
die taal deur middel van eie skole en die
instandhouding van ’n volksbewussyn. ’n Eie pers was
nodig om die mense weer polities bewus te maak.
Hiervoor was die
ZAR-bates, wat in die oorlog
na Nederland oorgeplaas is,
van groot waarde. ’n Gewese
staatsekretaris van die ZAR,
dr. W.J. Leyds, het die geld in
die geheim vir nasionale
doeleindes na die Transvaalse
Afrikanerleiers gestuur.
Die Britse regering het
alles in sy vermoë gedoen om
dit in die hande te kry. ’n
Wydvertakte Britse geheime
diens in Europa het briewe
tussen Afrikanervriende onderskep
en die Milner-bewind
in Suid-Afrika op die hoogte gehou van party van
Leyds se stappe om die geld aan genls. Louis Botha en
Smuts in Pretoria te besorg. Alfred Milner het sekere
mense en instellings laat dophou om vas te stel wie
bystand kry en van wie af dit kom.
Nieteenstaande al die Britse stappe het die
bietjie republikeinse geld die leiers bereik. Binne ’n
paar jaar het hulle ’n hele netwerk van persorgane
gevestig en skole met ’n Afrikaanse gees opgerig,
waarin Engels nie die enigste voertaal was nie.
Die geld was net genoeg om ’n begin te maak.
Die gemeenskap self moes alles in stand hou.
Koerantberigte van dié tyd lewer getuienis van mense
se offervaardigheid. Sommige het ’n groot deel van hul
karige inkomste afgestaan aan skoolgeld, of het basaars
en konserte gehou om skole aan die gang te hou. Het
Westen, tans Volksblad, het jare lank gevaar geloop om
te sluit, en het soms sy plattelandse lesers gevra om
maar hul intekening met plaasprodukte te betaal as
hulle nie die geld in die hande kon kry nie.
www.vryeafrikaan.co.za DIE VRYE AFRIKAAN | 15 September 2006 | BLADSY 53