FAK-Manifes vir Demokratiese Afrikaners - Welkom by die FAK

of:
Goud en silwer het ek lief,
met hul kartelrandjies –
Lank aan Pa my bedelbrief,
Kort bly die kontantjies.
Platsak sit ek tuis en kwyn,
En ek sien van verre
Net die maan se silwerskyn,
Goudlag van die sterre.
Dis miskien die allergrootste kompliment aan Eitemal
dat mense vandag waarskynlik glad nie weet wie die
pas aangehaalde woorde geskryf het nie. Vir hulle was
die woorde altyd daar, onvervreembaar deel van die
lied wat hulle sing; en hiermee word Mark Twain se
uitspraak omtrent ’n volksliedjie bevestig: “A song that
nobody ever wrote.”
Eitemal se liedtekste in die bekende FAKvolksangbundel
moet teen twee agtergronde gesien
word.
As voorsitter van die Johannesburgse
Kunsvereniging (1928-1935) het Eitemal dikwels
sangkompetisies vir solo- en koorsang gereël. Geskikte
musiek moes uit nood vertaal word, en hiermee het hy
sy leerskool as liedteksskrywer deurloop.
’n Tweede agtergrond is Eitemal se referaat
“Kulturele betekenis van die volkslied” (kyk Die
Huisgenoot van 29 Januarie 1932) wat by ’n
Kultuurkongres in Desember 1931 gehou is. Dié
referaat is ook ’n credo wat Eitemal se hele filosofie
omtrent volksang binne die volkslewe uiteensit – “’n
ritmies-melodiese vertolking van daardie volk se
innerlike wese,” sê hy op een plek.
Daarom verset hy hom dan ook heftig teen
“vreemde aangewaaide sentimentaliteite”, en teen die
“oorryp produkte van ’n oorryp, dekadente
beskawingslewe”.
Die ironie is dat so baie van die liedere wat in
die FAK-bundel opgeneem is, uit Europese tale vertaal
is, meestal uit Duits; ook die meerderheid van Eitemal
se liedtekste. (Herskeppings of herdigtings sou ’n beter
benaming wees as “vertalings”.)
Die Duitse Hoogromantiek, met sy hernieude
belangstelling in die volkse, is ’n onloënbare
kultuurelement in die Afrikaanse kultuurlewe van voor,
tydens en selfs ná die Tweede Wêreldoorlog. Sekerlik
het die Wandervögel-kultuur en die daaruitvolgende
Hitler Jugend-kultus hul intrede gedoen in die stap- en
piekniek-musiek van die Afrikaner; beslis in dié van
my generasie. Male sonder tal het ek in my
bergklimjare geluister “na my eie voeteval/op pad oor
berg en dal”.
As gewikste redenaar kry Eitemal dit byna reg
om die verduitsing van die Afrikaanse kultuur goed te
praat. “Volksliedere,” sê hy, “is die grootste
wêreldwandelaars,” waarmee hy op hul aanpasbaarheid
aan nuwe kulture dui.
Die verafrikaansing van “Sarie Marais”, “Die
brug op ons plaas”, “Wanneer kom ons troudag,
Gertjie?” is dus vir Eitemal aanneemlik, want “selfs as
ingeburgerde volksliedere is hulle frisser, gesonder,
lewenskragtiger as sommige van die goedkoop
ballademusiek . . . vandag.”
Of dié vertalings, mooi soos hulle is, die
“tuisnywerheid” voldoende gestimuleer het, bly ’n ope
vraag. ’n Veel sterker invloed op die tuisnywerheid
was die Musiek & Liriek-beweging van die 1980’s,
onder leiding van Merwede van der Merwe en Rosa
Keet.
Daar is ’n sterk ooreenkoms tussen sommige
gedigte in Weerklankies (1928) en Phaeton en ander
verse (1931) en Eitemal se “toegepaste verse”
(liedtekste), veral die sangerige verse wat soms met hul
titel reeds hul singbaarheid verklaar, soos “’n
Cabaretliedjie”, “’n Somerliedjie”, “Ligte liedjie”.
Dis tog jammer dat laasgenoemde lied later, in
Jan Bouws se verwerking, as “Ou Magjaar se liedjie”
bekend geraak het: die oorspronklike titel was minder
dubbelsinnig. Eitemal het inderdaad, ná die lees van ’n
bundel Engelse vertalings van Hongaarse (Magjaarse)
volksliedjies, tot sy eie skepping gekom (“Ligte
liedjie”); maar baie mense dink tot vandag toe dat Ou
Magjaar ’n volksmens is, stellig bruin, baie soos “Ou
Sagrys” en “Ou Flenterkatiera” van WEG Louw.
(Interessant dat albei Louw-broers in die 1930’s tot die
herontdekking van die volksliedjie gekom het – Duitse
invloed?)
Die drinklied speel ’n opvallende rol in
Eitemal se digwerk, en weer moet gevra word: Duitse
invloed? Dink aan “Kom nou kêrels”, ’n tradisionele
studentelied, verwerk deur Dirkie de Villiers, wat só
begin:
Kom nou kêrels, laat ons sing,
Skuif die boeke nou opsy!
Al die bitter jermiades,
al die skandes en die skades
van die bloktyd is verby.
Talle van Eitemal se liedtekste was “blitsarbeid”, soos
DJ Opperman Eitemal se opdragwerk noem. Soms, só
het Eitemal hom in ’n gesprek met my herinner, het hy
sommer ’n paar liedtekste op een aand geskryf. Enkele
liedtekste toon dan ook spore van oorhaastigheid, soos
’n “magtige dreuning” wat “gesweef” kom, of die twee
g’s wat onmiddelik op mekaar volg in die reël “Hoe
sag gly ons bootjie”, en betekenisverwarring kan skep.
Die hang na die retoriese en die clichématige
wat Eitemal se poësie soms ontsier, val minder op in sy
liedtekste. Die clichématige is trouens tiperend van die
meeste liedtekste, soos byvoorbeeld dié van Noël
Coward, wat toevallig ook hoogs produktief was in die
1920’s en 1930’s. Dis of ritme en klank die
clichématige in ’n liedteks demp of selfs besweer, soos
in die volgende strofe van Eitemal:
Hoor die blomme en die blare
Bewend van die winter praat,
Doodgedoemde martelare,
Siek, en van die son verlaat.
Selfs met bogemelde toegewing moet erken word dat
sommige van Eitemal se liedtekste reddeloos verouder
het. Party van sy nasionale oproepe, nogal bombasties
www.vryeafrikaan.co.za DIE VRYE AFRIKAAN | 15 September 2006 | BLADSY 71