FAK-Manifes vir Demokratiese Afrikaners - Welkom by die FAK

onne, is die einde van die debat nog nie sigbaar nie.
Dit is trouens ’n ope vraag of die einde van so ’n debat
ooit bereikbaar of wenslik is.
Die pogings van enige groep/volk/kultuur/
staat om hul eie toekomsideale en verwagtinge in ’n
verklaring tot woorde en waardes te bring, hang nou
saam met die vraag hoe hulle hulleself sien. Wat is
hulle identiteit, wat is hul waardes en wat is hul
belange op ’n gegewe tydstip? Vir Afrikaners het die
vraag al so dikwels konkrete vorm aangeneem met vrae
soos: Wie en wat is ’n Afrikaner? Wat is die verband
tussen identiteit en nasionalisme? Hoe word verskillende
identiteite in ’n gemeenskaplike omvattender
bewussyn versoen of verteenwoordig? Wanneer het ’n
Afrikaanse identiteit en Afrikaanse denke ontstaan? Is
daar iets soos Afrikanerdenke? Op hierdie vrae is ’n
verskeidenheid antwoorde gegee wat ter wille van
hanteerbaarheid tot die volgende eenvoudige en basiese
beskouinge gereduseer kan word:
• Die aanspraak dat so ’n bewussyn van eie
identiteit en eie toekomsverwagting reeds vroeg in die
Kompanjietyd onder die dominante Nederlandse
koloniste ontwikkel het. Dit is soms teruggevoer na die
instelling van die Vryburgers in 1657. Ander het dit
gekoppel aan die verset van die koloniste teen Willem
Adriaan van der Stel in 1706, en nog ander aan die
verset van die Kaapse koloniste teen die onbevoegde
bestuur van die VOC sedert 1779, in die geskiedenis
bekend as die Patriotte-beweging, en koppel hierdie
beweging dan aan die sogenaamde republikeinse
strewe van Swellendam en Graaff-Reinet in 1795. In
die geskiedskrywing word ook debat gevoer oor die
vraag in hoeverre die Groot Trek ’n uitdrukking van ’n
nasionale bewussyn by Afrikaners verteenwoordig. Die
opstand teen die Britse anneksasie van die Transvaal in
1881 en die ontstaan en ontwikkeling van die
Genootskap van Regte Afrikaners in 1875 en die
Afrikanerbond in 1879 word almal as fases in hierdie
ontwikkeling gesien. Elkeen van hierdie standpunte het
sy bepaalde voorstanders wat daarin die werklike
oorsprong van ’n Afrikaanse toekomsverwagting en
toekomsideaal en die manifestering van ’n duidelike
nasionale politieke bewussyn meen terug te vind. Elk
van die ander mededingende groepe in die Suid-
Afrikaanse samelewing speel dan ’n marginale rol in
die ontwikkeling van hierdie bewussyn en word as
probleme of uitdagings gesien wat gehanteer moet
word.
• ’n Tweede standpunt is dat identiteitsbewussyne,
en die daarmee gepaardgaande
vooropstelling van die eie groep se belange en
toekomsverwagtinge, ’n moderne twintigste-eeuse
politieke konstruksie is wat op die verlede teruggekaats
word om eietydse magsbelange te dien. Oorspronge en
tradisies word dan “uitgevind” of gebeure word so
vertolk dat dit kan dien as bewys vir die ontstaan en
ontwikkeling van so ’n strewe of bewussyn.
• ’n Derde standpunt verwerp die gedagte dat
toekomsideale uit idealistiese oorwegings van
belangrike beginselsake soos vryheid, selfbeskikking,
of demokratisering ontwikkel. Ras en klas is vir hierdie
beskouinge die twee bepalende faktore op grond
waarvan groepe hulself identifiseer. Dit is dus ’n klas
of ’n rassebewussyn wat primêr bepaal hoe mense oor
hulself en die toekoms dink en wat gewortel is in hulle
sosio-ekonomiese posisie en verhoudinge.
Tien basiese “manifeste”
Die Afrikaner se vroeë geskiedenis is arm aan enige
intellektuele inhoud van betekenis. Pogings om ’n
Afrikaanse bewussyn ver terug te voer in die
geskiedenis na byvoorbeeld die stryd teen Willem
Adriaan van der Stel of die uitsprake van die onsekere
karakter Hendrik Bibault is onoortuigend. Die
koloniste in die VOC-tydperk het aan hulleself gedink
as vry mense in ’n Hollandse samelewing, bestuur deur
’n onbevoegde handelsmaatskappy. Tog het die eerste
tekens van ’n eie identiteitsbewussyn wel in hierdie tyd
sy kop uitgesteek. Dit was egter die Britse oorname
van die Kaap wat koloniale Afrikaners/Hollanders
toenemend voor die vraag sou plaas: wie is ons en wat
is ons rol en plek in hierdie samelewing? Soos in die
geval van die klassieke Westerse manifeste het konflik
die rede verskaf waarom mense oor hulleself en die
toekoms moes begin dink en daarvan rekenskap gee.
Dit was konflik teen die mag van die burokrasie,
konflik teen die Britse mag en konflik met inheemse
groepe oor grond en water en sekuriteit wat die lont
van die selfondersoekproses na die toekoms aangesteek
het.
Die woelige geskiedenis van Afrikaners vanaf die
1830’s het eintlik ’n goeie teelaarde gebied vir die
ontwikkeling van individuele standpuntstellings wat
die potensiaal sou hê om uit te styg tot intellektuele
erfgoed wat as bakens op die pad van Afrikanerdenke
oor hulself beskou kan word. Watter tien
dokumente/geskrifte/uitsprake sou histories as die
betekenisvolste beskou kan word? Dit sal uit die aard
van die saak van historikus tot historikus verskil. My
persoonlike keuse sou die volgende wees:
1. Vier dokumente uit die tydperk 1779-1795
(die tydperk van die Amerikaanse en Franse
Rewolusies en die Patriotteverset in Nederland) waarin
die Kaapse koloniste in hulle versoekskrifte en verset
duidelik ’n meer algemene denke verteenwoordig as
die tradisionele partikuliere klagtes. In die
Burgermemorie van 1779 word die kolonie as ’n
burgerstaat (‘n staat waarin die belange van die burgers
primêr is) beskryf en word geëis dat die burgers
inspraak in die regering moet kry wanneer sake wat die
burgery raak, ter sprake kom; dat hulle die reg moet hê
om hul eie verteenwoordigers te kies en dat hulle groter
vryheid in ekonomiese bedrywighede moet geniet. In
die petisie van 1784 gaan hulle verder en beroep hulle
op die Switserse, Nederlandse en Amerikaanse
voorbeelde en stel dit as beginsel dat hulle staan op
“het eene ontegenspreeklijke en onbetwisbare
waarheid: dat alle beschaafden Volkeren des
Aardbodens insonderheid der recht der Nature,
onmiddelijk van God Almagtig hebben ontfangen wat
die reg op sekuriteit van persoon en besit behels en wat
deur die verteenwoordigers van “Volkstemme,
geroepen en gesteld worden”. In die verklaring van die
Extra Ordinaire Heemraad en Gecombinnerde
www.vryeafrikaan.co.za DIE VRYE AFRIKAAN | 15 September 2006 | BLADSY 57