Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

Politiek-institutionele ontwikkeling 8 5
binnen dc Brabantse machtsdriehoek zou zich ten gunste van de hertog voltrekken: na de
militaire successen van met name Alexander Farnese was hij na de jaren 1580 de ware
meester in het Brabantse geworden.
De ontwikkeling van de bestuurlijke organisatie van de stad 's-Hertogenbosch kan slechts
begrepen worden vanuit het spanningsveld tussen hertogelijke machtsconcentratie en
stedelijk autonomiestreven. Politie en justitie in de stad werden uitgeoefend door de
schout als vertegenwoordiger van de landsheer en de schepenen als vertegenwoordigers
van de stadsgemeenschap. Over de vroegste schepenen van 's-Hertogenbosch valt weinig
met zekerheid te zeggen. Van Oudenhoven weet in de zeventiende eeuw te melden: inden
jaere duysent twee hondert zijn inde Stadt van dei2 Bossche seven schepens verordonneert
/ die ghenomen soude worden van de vtjckste / notabekte ende nuttighste marrizen dienzert
daer toe vinden konde. Dese seven schepeizs koosen alle jaer seven nieuwe schepenenx.
Waarop Vm Oudenhoven een en nndrr baseert; is niet duidelijk. Raadpleging van de lijst
van met naam bekende schepenen, die in 1230 aanvangty, wijst uit dat het onwaarschijnlijk
is dat het schepenambt als een functie voor het leven zou hebben gegolden: daarvoor
komen binnen een korte tijd te veel verschillende namen voor. Of er op dat mor-ilent
echter al sprake was van een jaarlijkse vernieuwing van de schepenbank, zoals Van
Oudenhoven beweert, valt evenmin aan te tonen". Wel staat vast dat de hertog aanvankelijk
geen invloed had op de benoeming van de Bossche schepenen. In de loop van de
dertiende eeuw werd dit de hertog steeds meer een doorn in het oog. i11 1291 liet hij door
een tweetal vertrouwelingen een onderzoek instellen naar de rechtsgeldigheid van de
bestaande situatie. De conclusie was dat de schepenen van 's-Hertogenbosch vanotids
steeds zelf hun opvolgers hadden aangewezen, waarop de hertog dit recht dan ook
erkende1'. In de laatste grote Bossche stadsrechtsoptekening, het Privilegium Trinitatis van
1330, is dit expliciet vastgelegd: voert gheven wi onsen scepenen van den Bossche, so
wanrzeer dat ghevalt dat men se verwandelen of versetten sul, dat die aude scepenen, dats
die dan scepen siin, kieseiz solen die nuwe scepene, die hen dan in den ammachte des
sceperzdoems volghen solen, ende dat si daer mede doen moghert also alsi kinizen dat goet
ende orber es''.
De kleine nederzetting die eind twaalfde eeuw was ontstaan, was in de loop van de
dertiende eeuw uitgegroeid tot een belangrijke stad. Deze ontwikkeling was gepaard gegaan
met een sterke bevolkingsgroei en een toe~iemende differentiatie binnen de stedelijke
samenleving. Aanvankelijk was binnen de nieuwe stad iedereen gelijk. Formeel bleef iedere
poorter ook later steeds dezelfde rechten behouden, maar door de verscliillen in vermogen,
inkomen, aanzien en levenswijze begonnen zich ontegenzeglijk verschillende groepen
8 VAN OUDENHOVEN, Silua Ducis, 57; In een eerdere editie (VAN OUDENHOVEN, Beschrij-
uittge der stndr, 68) formuleert hij dezelfde bewering in iets andere bewoordingen.
9 JACOBS, Jitstitie en politie, 243-279.
10 HOI'PENBROUWERS en JANSEN, 'Dr. Camps' levenswerk', 7-9; JACOBS, Justitie en politie,
32-33.
11 GAH OA Charters en privilegebrieven, 13; CAMI'S ed., Oorkottdettboek uatt Noord-Hrnbatrt I,
nr. 458; VAN DEN HEUVEL, Rechtsbroiii~etz anzbachtsgildett, nr. 4.
12 GAM OA Charters en privilegebrieven, 52; CAMPS, Stadsrecht, 67-71, aldaar 70.