Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

Heren van de raad
4.3.3.1. de positie van de schout
Op het eerste gezicht lijkt het conflict tussen de stadsregering en de schout een typisch
geval van spanning tussen stedelijk particularisme en landsheerlijk machtsstreven, maar bij
nadere beschouwing spitsen de problemen zich vooral toe op de persoon en de eigenmachtige
handelwijze van de schout. Schout Jan van Brecht had zich reeds met zijn autoritaire,
wederrechtelijke gedrag geregeld de woede van de Bossche burgers op de hals gehaald.
Zijn zoon Jacob van Brecht, die hem in 1558 als hoog- en laagschout was opgevolgd,
maakte het nog bonter. Zo was in het Bossche recht vastgelegd dat de schout een huis
waarvan de deuren en de vensters naast de deuren gesloten waren, alleen met toestemming
van de schepenen en in hun aanwezigheid mocht binnengaan. Jacob van Brecht heeft
dit recht bij de uitvoering van zijn politionele taken echter regelmatig aan zijn laars gelapt'00.
Op zoek naar vals geld onderwierp hij vreemde kooplieden aan een dermate streng
onderzoek, dat velen van hen de stad begonnen te mijden, tot groot nadeel van de stedelijke
econo~nie'~'. Geruchten deden de ronde over omkoping, afpersing, mishandeling, gevangememing
zonder vorm van proces, iritimidatie"'. Veel gedupeerden daagden de
schout voor de rechter. In 1563 spande de stadsregering zelf voor de Raad van Brabant
een proces tegen Van Brecht aan. De stad werd in dit proces overigens vertegenwoordigd
door een drietal personen uit de ambachtsgilden, namelijk Jan Otten, in het regeringsjaar
1563-1564 deken van het kramersgilde, Jan Willems, gezworene van de korenkopers en
Henrick Loekemans, gezworene van de ~noienaars'". Bij vonnis van 13 juli 1566 werd het
de schout verboden de bagage van vreemde kooplieden te doorzoeken, indien hij niet over
duidelijke aanwijzingen beschikte dat er strafbare feiten waren begaan; bovendien moest
hij toestemming krijgen van tenminste twee schepenenio4. Toen Jacob van Brecht na de
beeldenstormen van augustus en oktober 1566 zijn leven niet meer zeker was binnen 's-
Hertogenbosch en de wijk moest nemen, zag de stadsregering haar kans schoon. Zij verzocht
de landvoogdes om de stadt te versien van eenen goeden officier, die syne continuele
residentie binnen deser stadt in desen periculeusen tyt zy houdende, waarna een ellenlange
opsomming van grieven tegen Van Brecht en zijn oultrecuydantelicke, iurieuselycke,
fortsselicke, ongescictelicke, vreemdelycke ende onmanierlicke optreden volgti0< Margaretha
van Parma weigerde hier echter gehoor aan te geven. Integendeel, ze verdedigde het
optreden van de schout zelfs: quant est du faict de l'escoutette, l'on scait que la cause de
la haine, en laquelle i1 est, procède principallement des diligences et debvoirs qu'il a faict
aux executions des commandemens et placcartz de sa Majesté. Bovendien, voegde zij er
fijntjes aan toe, was het in strijd met de Brabantse privileges dat de Bossche stadsregering
zich in deze zaak tot haar richtte; klachten tegen de schout moesten aan de Raad van
Brabant worden v~orgele~d")~. Enige maanden later, in april 1567, was de situatie drastisch
gewijzigd: als een van de laatste steden in de Nederlanden onderwierp 's-Hertogen-
GAH OA a592; GAH OAA 7878.
EBELING, 'De schout van Den Bosch'.
Ibidem; VK 568-572 (= Henricus Agileus, Eenuotrdighe eizde tunrachtige uernntwoordirrge der
wtgewekene horgeren der stadt Shertogeizbosche ... (Leiden 1.579) ); ARAB AA 142711: de drie
leden van de raad van 's-Hertogenbosch aan Margaretha van Parma, zonder datum (december
1566). Zie ook p.4.
GAH OA B69,1562-1563; B70, 1563-1564; B71, 1564-1565, uanden heeretz scepenen, gezwoi-
ren..; GAH OA B72, 1565-1566, va71 alrehande saicken.
GAH OA A231, 35r-36v.
ARAB AA 142711, de drie leden aan Margaretha van Parma, december 1566.
ARAB AA 142711, Margaretha aan de commissarissen van den hove in 's-Hertogenbosch, 31-
12-1566.