13.07.2013 Views

Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Demografische ontwikkeling 6 7<br />

bosch". Vrijwel ie<strong>de</strong>re perio<strong>de</strong> <strong>van</strong> grote sterfte door besmettelijke ziekten in 's-Hertogenbosch<br />

is terug te vin<strong>de</strong>n in het verloop <strong>van</strong> het aantal overle<strong>de</strong>n rentetrekkers: met name<br />

<strong>de</strong> grote sterfte rond 1505, 1516-1517, 1530, 1540, in <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> jaren vijftig<br />

en in 1575 is dui<strong>de</strong>lijk zichtbaar. Slechts <strong>de</strong> pestepi<strong>de</strong>mie <strong>van</strong> 1570 is nauwelijks terug te<br />

vin<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> grafiek.<br />

Vooral <strong>de</strong> langdurige perio<strong>de</strong> <strong>van</strong> epi<strong>de</strong>mieën in d? jaren vijftig moet grote gevolgen<br />

hebben gehad voor <strong>de</strong> bevolkingsom<strong>van</strong>g <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad. De kroniekschrijvers geven zeer<br />

uiteenlopen<strong>de</strong> getallen. Cuperinus spreekt <strong>van</strong> eene groote sware pestilentie, alsoo dat<br />

men niet genoch graften of dootkisten genzaecken mocht: men sette somtyts, iae dagelycx,<br />

uyf of ses in een graft. Men wil<strong>de</strong> seggen, datter soo meer soo min gestorven waren, soo<br />

in <strong>de</strong> stat s00 int groot gasthuys, omtrent sesthien oft seuenthien du~ent'~. De kroniekschrijver<br />

<strong>van</strong> het predikherenklooster spreekt <strong>van</strong> zoveel do<strong>de</strong>n, dat er nauwelijks genoeg<br />

ruimte was om ze te begraven. Vervolgens meldt hij dat men sprak over meer dan 15.000<br />

do<strong>de</strong>n. waaron<strong>de</strong>r vier nredikheren en één dienaar <strong>van</strong> het klooster. Meer dan 60 aan <strong>de</strong><br />

pest overle<strong>de</strong>n personen wor<strong>de</strong>n in het jaar 1557 in het predikherenklooster begravenÏs.<br />

Molius houdt zich in zijn kroniek nog het meest op <strong>de</strong> vlakte: hij moet bekennen dat liet<br />

exacte aantal aan <strong>de</strong> pest overle<strong>de</strong>n personen niet kan wor<strong>de</strong>n va~tgesteld~~. De astronomische<br />

aantallen die sonlinige kroniekschrijvers noemen, hebben geen statistische waar<strong>de</strong>.<br />

De cijfers die voor liet predikherenklooster zijn vermeld, daarentegen wel. Deze kroniek<br />

werd weliswaar pas in <strong>de</strong> achttien<strong>de</strong> eeuw samengesteld, maar <strong>de</strong> auteur, pater Jacobus<br />

Bro~iwer, heeft hiervoor wel <strong>de</strong> beschikking gehad over een aantal ou<strong>de</strong>re, inmid<strong>de</strong>ls verloren<br />

kronieken; bovendien gebruikte hij liet Necrologium <strong>van</strong> het klooster. Vier do<strong>de</strong>n<br />

binnen één jaar in een kloostergemeenschap <strong>van</strong> k 50 monniken7', betekent een sterftecij-<br />

fer <strong>van</strong> i: 80 %a Dit is minstens het dubbele <strong>van</strong> <strong>de</strong> gewone sterfte.<br />

"<br />

Het sterftecijfer voor <strong>de</strong> gehele bevolking moet nog veel hoger hebben gelegen. Vol-<br />

gens Klinkenberg lag het sterftecijfer in Maastricht in het pestjaar 1633 op 125 %$ tegen<br />

35 b in een gemid<strong>de</strong>ld jaar7'. Het aantal afgestorven lijfrentel~ou<strong>de</strong>rs ligt in 1557-1558<br />

een factor 3,4 hoger dan gemid<strong>de</strong>ld over <strong>de</strong> jaren 1544-1545 - 1553- 554Ïy. Dit duidt op<br />

ongeveer eenzelf<strong>de</strong> verhouding tussen het sterftecijfer in een pestjaar en in een gemid<strong>de</strong>ld<br />

jaar als in Maastricht. Stellen wij <strong>de</strong> bevolking <strong>van</strong> 's-Hertogenbosch aan het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

door pest en an<strong>de</strong>re besmettelijke ziekten beheerste perio<strong>de</strong> 1554-1558 op 20.000<br />

HOPPENBROUWERS, 'De broe<strong>de</strong>rschap', 232: voor <strong>de</strong> vroege zestien<strong>de</strong> eeuw noemt hij als<br />

pest- en hongerjaren: 1508 en 1515.<br />

VK 139.<br />

BROUWER. Chronicon conuentus Buscoducensis. 186: .. in tanturn ut vix locus set~elieizdis<br />

irzueniretur. Mortui in civitate feruntur ultra 15.000, e quibus 4 fratres conversi huius corzuentus<br />

cum una saeculari, qui ipsis irz infirinitate imeruierat. Ultra sexagitzta, peste extinctos, in hoc<br />

conuentu hoc anno sepuitus itzuenio.<br />

GAH OAA 8083, 60v: .. certus numerus nzortuorum in ciuitate sciri norz potuerit.<br />

WOLFS, 'Het <strong>Bossche</strong> Dominica~~enklooster', 49.<br />

KLINKENBERG, 'Dye qua<strong>de</strong> siecte', 281. HOPPENBROUWERS, 'De broe<strong>de</strong>rschap', 211-212,<br />

schat dat <strong>de</strong> bevolking <strong>van</strong> Heus<strong>de</strong>u tussen 1514 en 1520 met zo'n 10% afnam, met name door<br />

excessieve sterfte ten gevolge <strong>van</strong> epi<strong>de</strong>mieën.<br />

SCHUURMAN, Historische <strong>de</strong>mografie, 39, beschrijft <strong>de</strong> metho<strong>de</strong> ontwikkeld door J. Dupâquier<br />

om een zogenaam<strong>de</strong> sterfte-in<strong>de</strong>x vast te stellen voor een <strong>de</strong>mografisch crisisjaar. Ik nam<br />

<strong>de</strong> sterfte <strong>van</strong> 1557-1558, trok daar<strong>van</strong> af <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> sterfte voor 1545-1546 - 1554-1555<br />

en <strong>de</strong>el<strong>de</strong> <strong>de</strong> uitkomst door <strong>de</strong> standaard<strong>de</strong>viatie <strong>van</strong> 1545-1546 - 1554-1555: <strong>de</strong> sterftein<strong>de</strong>x<br />

<strong>van</strong> het jaar 1557-1558 is dan 10,4. Op <strong>de</strong> schaal die Dupâquier ontwikkel<strong>de</strong> is dat een zware<br />

crisis (slechts overtroffen door een 'super crisis' met in<strong>de</strong>x 16 tot 32 en een catastrofe met een<br />

sterfte-in<strong>de</strong>x hoger dan 32).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!