13.07.2013 Views

Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

252 <strong>Heren</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad<br />

hertogdom Brabant <strong>de</strong> praktijk gegroeid dat elke rid<strong>de</strong>r tot <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l wordt gerekend1".<br />

Algemeen kan wor<strong>de</strong>n gesteld dat een e<strong>de</strong>lman over een aantoonbaar e<strong>de</strong>le afstamming,<br />

door geboorte of door verheffing, dien<strong>de</strong> te beschikken en een 'a<strong>de</strong>llijke levenswijze' erop<br />

na dien<strong>de</strong> te hou<strong>de</strong>n'"'. Op het gebied <strong>van</strong> <strong>de</strong> afstamming geldt <strong>van</strong>af <strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong> eeuw<br />

dat a<strong>de</strong>ldom alleen via <strong>de</strong> va<strong>de</strong>rlijke lijn vererft"'. Vóór 1600 is <strong>de</strong> situatie min<strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijk<br />

en eenvormig. In het hertogdom Brabant en ook in <strong>de</strong> Meierij <strong>van</strong> 's-Hertogenbosch<br />

kon in ie<strong>de</strong>r geval in <strong>de</strong> vijftien<strong>de</strong> eeuw, maar waarschijnlijk ook in <strong>de</strong> zestien<strong>de</strong> eeuw<br />

a<strong>de</strong>ldom in sommige gevallen nog via <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>rlijke lijn wor<strong>de</strong>n doorgegeven".<br />

Op basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> gegevens over <strong>de</strong> <strong>Bossche</strong> schepenen ontstaat het beeld <strong>van</strong> een nauwe<br />

verwevenheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Bossche</strong> bestuurlijke bovenlaag met <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l <strong>van</strong> het oinliggen<strong>de</strong> platteland.<br />

E<strong>de</strong>len uit <strong>de</strong> regio wer<strong>de</strong>n bewust betrokken bij het ste<strong>de</strong>lijk bestuur. In jaren dat<br />

zij geen scliepen waren waarschijnlijk meestal op hun versterkte huizen op het platteland<br />

verblijvend, bezaten <strong>de</strong>ze e<strong>de</strong>len vaak ook een huis in <strong>de</strong> stad. Veel <strong>Bossche</strong> burgers beschikten<br />

over onroeren<strong>de</strong> goe<strong>de</strong>ren en vaak ook een woning op het platteland <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

Meierij. Aan<strong>van</strong>kelijk niet meer dan boerenhoeven, kregen <strong>de</strong>ze woningen door allerlei<br />

verbouwingen in <strong>de</strong> loop <strong>van</strong> <strong>de</strong> tijd vaak <strong>de</strong> allure <strong>van</strong> sloten of ka~teeltjes"~. <strong>Bossche</strong>naren<br />

uit <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke bovenlaag trachtten <strong>de</strong> levenswijze <strong>van</strong> <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l na te volgen. Een<br />

huwelijk met een eelg uit een a<strong>de</strong>llijk geslacht vorm<strong>de</strong> in veel gevallen <strong>de</strong> bekroning <strong>van</strong><br />

het streven naar sociale stijging: <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren uit die verbintenis zou<strong>de</strong>n immers <strong>van</strong> a<strong>de</strong>l<br />

n<br />

zijn. aossclie schepenen die in <strong>de</strong> zestien<strong>de</strong> eeuw als a<strong>de</strong>ilijk wor<strong>de</strong>n aangeduid, iijken<br />

veelal voort te komen uit <strong>de</strong>rgelijke 'vere<strong>de</strong>l<strong>de</strong>' burgerlijke families. De wortels <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

meeste <strong>van</strong> die zestien<strong>de</strong>-eeuwse a<strong>de</strong>llijke families liggen in <strong>de</strong> vijftien<strong>de</strong> eeuw of daarvoor.<br />

Zon<strong>de</strong>r systematisch on<strong>de</strong>rzoek naar oorsprong en on<strong>de</strong>rlinge verhoudingen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

a<strong>de</strong>llijke families in <strong>de</strong> Meierij <strong>van</strong> 's-Hertogenbosch kan daarover in <strong>de</strong> meeste gevallen<br />

slechts wor<strong>de</strong>n gespeculeerd.<br />

Bij <strong>de</strong> benoeming <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepenbank wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> maatschappelijke afkomst en positie<br />

<strong>van</strong> <strong>de</strong> kandidaten nadrukkelijk meegewogen. In <strong>de</strong> bewaard gebleven beschei<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />

stadsregering daarentegen wor<strong>de</strong>n a<strong>de</strong>llijke schepenen zel<strong>de</strong>n of nooit met hun a<strong>de</strong>llijke<br />

titel aangeduid. Alleen <strong>de</strong> status <strong>van</strong> rid<strong>de</strong>r wordt in <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> schepenlijsten steeds<br />

uitdrukkelijk vermeld: dominus Johannes Back miles (1502); heer Jan <strong>van</strong> Brecht rid<strong>de</strong>re<br />

(1558). Hetzelf<strong>de</strong> geldt voor <strong>de</strong> stadsrekeningen: wanneer daarin sprake is <strong>van</strong> <strong>de</strong> schepenen<br />

in officiële hoedanigheid, wordt slechts in een zeer klein aantal gevallen het predikaat<br />

joncker toegevoegd en dan nog vrijwel alleen in <strong>de</strong> jaren zeventig <strong>van</strong> <strong>de</strong> zestien<strong>de</strong> eeuw.<br />

Het lijkt erop dat aan het ein<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzochte perio<strong>de</strong> liet belang <strong>van</strong> titulatuur<br />

(a<strong>de</strong>llijke maar ook aca<strong>de</strong>niische) toeneemt. Van <strong>de</strong> 191 schepenen uit <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1500-<br />

1580 wor<strong>de</strong>n 22 wel eens met <strong>de</strong> toevoeging jorzcker of rid<strong>de</strong>r aangeduid'"'. Deze schepenen,<br />

11,5% <strong>van</strong> het totaal, behoren ontegenzeglijk tot <strong>de</strong> a<strong>de</strong>l. Daarnaast komen 20 personen<br />

voor, die als heer <strong>van</strong> een heerlijkheid of leengoed wor<strong>de</strong>n aangeduid. On<strong>de</strong>r hen<br />

bevindt zich ongetwijfeld ook een aantal e<strong>de</strong>len. Uit <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>ntie tussen schout en<br />

kanselier over <strong>de</strong> wetsver~iieuwing zijn twee lijsten met beoor<strong>de</strong>lingen <strong>van</strong> kandidaat-<br />

134 DE WIN, 'De a<strong>de</strong>l in het hertogdom Brabant', 398-401; De Win, 'Queeste', 259. VAN UYT-<br />

VEN, 'De Brabantse a<strong>de</strong>l', 75-76, stelt dat <strong>de</strong>ze praktijk al <strong>van</strong>af het mid<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> veertien<strong>de</strong><br />

eeuw bestond.<br />

135 DE WIN, 'Queeste', 271; DE WIN, 'De lagere a<strong>de</strong>l', 173-174.<br />

136 DUERLOO, 'Seer groote ongheregelthe<strong>de</strong>n', 90.<br />

137 DE WIN, 'Queeste', 260-262. Voor <strong>de</strong> Meierij <strong>van</strong> 's-Hertogenbosch: BERKELMANS, 'Vrouwen<br />

<strong>van</strong> stand', 59.<br />

138 Ibi<strong>de</strong>m, 65.<br />

139 Dit getal is uitsluitend op primaire bronnen gebaseerd.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!