Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

24 Neren van de raad
lycke meer steden die welcke men nyet gelaten ofte gederuerz en cm, rnaer is alleenlyck
een landt stadt gelegen opte frontieren van Brabant...". Hoewel deze stelling werd gebruikt
als argument tegen voorstellen tot belastingverhoging en daarom niet zonder meer
als waar mag worden aangenomen, lijkt ze wel een kern van waarheid te bevatten.
In het kort kunnen we de economische ontwikkeling van 's-Hertogenbosch in de zestiende
eeuw als volgt - schetsen". Tot circa 1520 bloeide de Bossche economie door toename
van de locale vraag - en door de florerende Brabantse iaarmarktencyclus. Toen daar-
na enkele exportgebieden wegvielen en de rol van de Brabantse jaarmarkten begon af te
nemen, betekende dat een aanzienlijke achter~iitgang voor de economie van 's-Hertogen- -
bosch, die echter gedeeltelijk kon worden opgevangen door een sterkere integratie in de
permanente internationale markt van Antwerpen. Toch bleek een en ander niet voldoende
om alle verliezen te compenseren: in het midden van de zestiende eeuw stagneerde de
bevolkingsgroei en bleven loonpeil en loonontwikkelirig ver achter bij die in Antwerpen.
Interne oridercoris~in~ptie en verarming van een grote groep loonarbeiders waren het ge-
volg. Na 1559 begon onder ~nvloed van impulsen vanuit de Antwerpse wereldmarkt een
herstel op te treden, dat echter in 1566 met de beeldenstorm en de daaropvolgende troe-
- -
belen definitief werd afgebroken. Nu werd de stad voor minstens twintig jaar in een zeer
errzstige sociale en economische crisis gedompeld, aldus Blondé4". Zeker al vanaf 1572
werden Maas- en Rijnhandel ernstig belemmerd door vijandelijkheden en werd het plat-
teland geteisterd door rondzwervende troepen van beide partijen. De keuze vóór de wet-
tige landsheer in 1579 maakte van 's-Hertogenbosch voor lange tijd een frontstad, afge-
sneden van haar oude handelswegen. Niet voor niets bedong de stad in 1579 bij land-
voogd Farnese dat tien tot twaalf betro~iwbare handelaren uit 's-Hertogenbosch handel
zouden mogen drijven met Holland en Zeeland4'. Veel baat zal deze toezegging echter niet
hebben gehad, daar de Staten van Holland al in j~ili 1579 de handel met 's-Hertogenboscli
hadden verboden42.
Op de panorama's van Vanden Wijngaerde en Hogenberg vallen de vele kerktorens van
's-Hertogenbosch op. Binnen de muren van de stad bevond zich inderdaad een groot aan-
tal kerken, kapellen en kloosters. Naast de kerk van Sint-Jan telde de stad nog acht oper-
bare kapellen, acht vrouwenkloosters, acht mannenkloosters en een begijnhof. Buiten de
stadsmuren, maar binnen de grenzen van de vrijdom bevonden zich bovendien nog een
vrouwenklooster en een mannenklooster (zie kaart I). In 1526 is 1 op de 23 inwoners van
's-Hertogenbosch een geestelijke; warineer de begijnen niet bij de leken maar als religieuze
vrouwen worden geteld, is dat zelfs 1 op de 19. In 1566 is het relatieve aantal geestelijken
enigszins gedaald tot respectievelijk 1 op 32 en 1 op 26. Vergeleken met andere steden in
de Nederlanden kent 's-Hertogenbosch naar rato van zijn bevolking een zeer hoog aantal
geestelijken4'.
38 GAH OA A328, 12-11-1555.
39 BLONDE, Sociale structtrrert, 131-141.
40 Ibidem, 141.
41 PIRENNE, 's-Hertogeitbosch tussen Atrecht en Utrecht, 277.
42 VAN GURP, Migraltten tusse7t uitwijki7zg e71 reductie, 19. Aan dit verbod werd overigens van
Hollaridse zijde ook niet steeds de hand gehouden.
43 VAN DE MEERENDONK, Tussen reformatie en coittrarefonnatie, 133-134. Overigens wijken
de verhoudingscijfers die Van de Merendonk voor 's-Hertogeriboscli geeft enigszins af van de hier
gepresenteerde getallen, met name omdat hij met een aantal van 19.000 inwoners i11 1526 mijns
inziens de bevolkingsomvang van 's-Hertogenbosch te laag inschat. MARNEF, Anttuerpen in de
tijd van de refortviatie, 80-81, geeft voor Antwerpen de volgende cijfers: in 1480 was 1 : 41 Arit-
werperiaren clericus; in 1526 was dat 1 : 52; in 1578-1581 tenslotte l : 123.