Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

8 6 Heren van de raad
af te tekenen binnen de stedelijke samenleving. Hoewel de bronnen zeer schaars zijn, kan
uit de schepenlijsten worden opgemaakt dat een beperkt aantal families het schepenambt
ging m~no~oliseren'~: er ontstond een stedelijk patriciaat. Na verloop van tijd moet, zoals
ook elders, tegen deze gang van zaken vanuit het overige, in feite van het bestuur uitgesloten
deel van de bevolking, verzet zijn gerezen. De stedelijke san~enleving kan nu niet
langer als een eenheid worden gezien. De competitie tussen hertog en stad ontwikkelde
zich zo tot een spanningsveld tussen hertog, patriciaat en stadsbevolking. Inderdaad zijn
er aanwijzingen dat in de eerste decennia van de veertiende eeuw voortdurend grote spanningen
bestonden tussen enerzijds het patriciaat, dat via coöptatierecht de schepenbank
steeds met eigen mensen opvulde, en anderzijds de rest van de bevolking, met als spreekbuis
de ambachtsgilden.
Het patriciaat zelf schijnt rond 1300 door partijtwisten te zijn verscheurd, die in
1305-1306 tot uitbarsting kwamen. Dit was zeker niet de eerste keer dat verdeeldheid
binnen de stad tot geweld had geleid: kort na het ontstaan van de stad, nog tijdens het
bewind van hertog Hendrik I (1190-1235), zou een twist tussen Henrick Beckerlyn en
Jacob Coppetyn zodanig uit de hand zijn gelopen, dat die ganse stat om haer uiantscnp
viel in groote partyscap ende tweedracht, daer groote rnoorderye, roouerye en dootslagen
om quanzerz onder die borgersi4. Deze twist uit het grijze verleden van de stad, waarvan
we het fijne niet weten, werd jaarlijks op vnstenavond herdacht: op het stadhuis hielden
de Eeckeïliiigeii en Coptijdkgeii dan lianeiigevechteii. Git gebruik leefde vrijwel ononderbroken
voort tot 1566".
In 1305 en 1306 was het in 's-Hertogenbosch buitengewoon onrustig. Naar alle waarschijnlijkheid
woedde in de stad een strijd tussen twee facties binnen het patriciaat, de
Cnodingen en Dicbieringen, de aanhangers van de families Ciiode en Dicbier. Daarnaast
roerden de ainbachtsgilden zich - voor zover we weten voor het eerst - op het politieke
toneel, in dit geval als bondgenoten van de Dicbieringen. Er schijnt zelfs sprake te zijn
geweest van een kortstondige 'regering van het gemeen'. De hertog wist echter de orde en
het oude bestuurssysteem te herstellen en legde bovendien de stad, maar vooral de Dicbieringen,
een boete van 5500 pond op. Hoewel zij de verliezende factie hadden gesteund,
kregen de ainbachtsgilden van de hertog voor het eerst enkele bestuurlijke bevoegdheden:
de stadsregering mocht voortaan alleen met instemming van twee betrouwbare mannen
uit ieder ambachtsgilde accijnzen heffen. De vraag of in deze bepaling een tegemoetkoming
aan de politieke aspiraties van de ambachtsgilden moet worden gezien, of dat zij
verband houdt met de betaling van de boete, kan door gebrek aan nadere gegevens niet
worden beantwoord". Duidelijk is wel dat de hegemonie van het patriciaat, die de gehele
dertiende eeuw had voortgeduurd, vanaf het begin van de veertiende eeuw werd ondergraven
door enerzijds de hertog en anderzijds de rest van de stedelijke bevolking.
In 1336 slaagde een coalitie van hertog en poorters er tenslotte in de hegemonie van
de kleine kring schepenfamilies te doorbreken. Het patriciaat verloor het coöptatierecht en
het alleenrecht op het beheer van de stedelijke finaiiciën". Wat er dat jaar precies is voorgevallen
is niet bekend, maar de stijgende onvrede met het oligarchische bestuur, de toenemende
invloed van de ambachtsgilden en de groeiende macht van de hertog binnen zijn
HOPPENBROUWERS en JANSEN, 'Dr. Camps' levenswerk', 8.
VK 30.
Ibidem, 30, 236, 248, 250, 253; VAN OUDENHOVEN, Silva Ducis, 49-53; GAH OAA 8083,
Sv-6r.
JACOBS, Justitie etz politie, 50-51; VAN DEN HEUVEL, Anrbachtsgildetz, 22-24, 268; HOP-
PENBROUWERS en JANSEN, 'Dr. Camps' levenswerk', 10-15.
KUYER, 'Een veste ende een slot', 18.