Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

Demografische ontwikkeling 65
van het opnieuw uitgeven van rentebrieven, leidde tot een sanering van de Bossche stadskas.
Toen de financiële druk daarna weer toenam, greep men opnieuw naar het middel
van renteverkopen. Rond 1550 moest weer een aantal directe hoofdelijke belastingen
worden geheven om de stadskas te kunnen sanerenbh.
Al deze rentes werden halfjaarlijks uitbetaald, hetgeen tot een omvangrijke admiriistratie
leidde, waarmee elk jaar een aanzienlijk deel van het papier van de stadsrekeningen
werd gevuld. Voor den~ografische doeleinden is met name de post afgestorven lijfrenten
van belang. Aan het einde van de lijsten met uitgekeerde renten werden de namen genoteerd
van de personen die een lijfrente op de stad hadden bezeten en in dat rekeningjaar
waren overleden. Telling van het aantal personen in die lijstenh7 geeft een exact beeld van
de sterfte onder de personen die een lijfrente op de stad 's-Hertogenbosch bezaten. Aangezien
het een zeer grote groep betreft, die bovendien gedurende de gehele zestiende eeuw
werd aangevuld door de verkoop van nieuwe lijfrenten, is het geoorloofd om - bij gebrek
aan kwalitatief betere gegevens - de sterftecijfers binnen deze groep te extrapoleren naar
de gehele bevolking van 's-13ertogenboschhR. De verkoop van renten liep na i: 1550 in
frequentie en omvang sterk terug, zodat de groep rentetrekkers door sterfte langzaam
kleiner werd. Ket aantal jaarlijks overleden rentetrekkers daalde hierdoor, maar het verloop
van de rrfgestorven lijfrenten blijft ook in deze periode een aanwijzing voor de fluctuatie
van de sterfte in de gehele stad. Daarbij dient te worden opgemerkt dat bezit van
dergelijke renten een zekere weistarid verondersteit. Ge onderste lagen van de bevolking
zijn niet of nauwelijks onder de rentebezitters terug te vinden. Zeker ten tijde van epidemieën,
die in de eerste plaats de onderlagen van de bevolking troffen, mag dan ook worden
verondersteld dat de afgestorven lijfrenten een minder scherpe piek zullen vertonen
dan de daadwerkelijke sterfte onder de gehele stadsbevolking.
De tweede bron is de belasting die in de stadsrekeningen meestal als versterf Iateraliter
en soms versterf van besyden, versterf a latere of vanden ouden huysraet word aangeduid.
Deze werd vanaf 1505 geheven op erfenissen in de zijlijn. Iedereen die eenige gtrede haeve
ofte erven ofte hoedanich die sy zou erven van vrienden, magen ofte vreemde persoonen
van hesyden ofte Iateraliter moest hiervan een deel als belasting afstaan aan de stad, al
naar gelang de aard van de erfenis en de relatie tot de erflaterhy. Aanvankelijk werd, soms
vanwege verpachting van de accijns, elk jaar slechts het totaal bedrag dat de stad in dit
kader had ontvangen vermeld. Vanaf 1548-1.549 worden de i~ikotnsten in het kader van
het versterf lateraliter in de stadsrekeningen gespecificeerd: wie erft wat van wie. Uit deze
lijsten kan men per jaar het aantal overledenen deduceren, dat goederen naliet aan ande-
ren dan directe afstammelingen. Gesteld dat de verhouding tussen dit aantal en het totale
aantal overledenen in de stad relatief stabiel is, kan ook het verloop van tiet aantal over-
ledenen dat in de versterf lateraliter wordt vermeld, worden gezien als een indicator van
het verloop van de sterfte in 's-Hertogenbosch.
De curves van de afgestorven renten en versterf Iateraliter, zoals weergegeven in gra-
fiek 3.3, verlopen zeker tot t 1570 redelijk gelijk. Daarna beginnen de curves aanzienlijke
verschillen te vertonen, om na t 1590 weer een meer gelijkvormig verloop te krijgen.
66 BLONDE, Sociale structuren, 2-1 7; BLONDE, 'Saneringspogii~gen'.
67 Soms bezat dezelfde persoon een aantal lijfrenten. Het aantal posten onder de kop unit nfgestor-
ven lijfrenten is daardoor doorgaans hoger dan het aantal gestorven personen. Men kan niet
volstaan met een telling van het aantal posten; vergelijking van de namen in de lijsten is nood-
zakelijk.
68 Onder de bezitters van lijfrenten bevond zich natuurlijk ook een aanzienlijke groep niet-Bossche-
naren.
69 GAH OA A524, 153v-154; JACOBS, Justitie ei7 politie, 175.