Heren van de Raad - Bossche Encyclopedie

22 Heren van de raad
cius de stad in 1545: deze stad nu is ommuurd en heeft door de toevloed van het water
het aanzien van een eiland. Het terrein rondom wordt door de wateren omspoeld ... en
deswege wordt de stad onneembaar geacht en zeer sterk ...2".
De gunstige geografische ligging van 's-Hertogenbosch ten opzichte van Maas en Rijn is
steeds een stimulans voor de economie van de stad geweest. Bovendien ligt de stad aan
een aantal belangrijke handelsroutes over land: van Vlaanderen en Antwerpen naar
oord-Duitslandz' en naar het Rijnland2'. Evenzeer van groot belang waren de talrijke
privileges die de Brabantse hertogen hun noordelijke hoofdstad hebben geschonken: al
snel genoot 's-Hertogenbosch tolvrijdom in het gehele hertogdom Brabant, op de Rijn en
in het hertogdom Gelre. Begin vijftiende eeuw volgde tolvrijdom in de graafschappen
Holland en zeelandz1. 's-Hertogenbosch was onder deze gunstige omstandigheden in staat
om uit te groeien tot een bloeiend centrum van handel en nijverheid. Over het economische
wedervaren van 's-Hertogenbosch in de zestiende eeuw bestaat in de literatuur bepaald
geen eenstemmigheid. In veel oudere literatuur wordt her beeld geschetst van een
snelle en aanhoudende achteruitgang van handel en nijverheid vanaf het begin van de
zestiende eeuw". L.J.A. van de Laar en met name B. Blondé hebben op basis van zestiende-eeuwse
archiefmateriaal deze mythe weten te ontkrachten en komen tot een veel genuanceerder
beeld van de ontwikkeling van de Bossche economie in deze periode2'.
Blonde stelt dat de Bossche economie in de middeleeuwen en ook in de zestiende eeuw
op drie pijlers was gebouwd: de functie van de stad als centrale plaats van de Meierij,
doorvoerhandel en exportnijverheden2'. De rol van de stad als centrale plaats van de Meierij
beschouwt Blondé als een betrekkelijk stabiele factor, die weinig invloed zou hebben
gehad op schommelingen in de Bossche conju~~ctuur~'. De betekenis van de transitohandel,
vooral van haring28 en vee2', voor de stedelijke economie mag volgens hem evenmin
20 BRUNSTING, 'I-Ioe een Griek in 1546 Brabant zag'.
21 VAN DER VAART, "s-Hertogenbosch: in de middeleeuwen knooppunt van wegen?', 5-8;
SLOOTMANS, Paas- ett Koudemarkten te Bergeli op Zoom, 231.
22 VAN DEN HEUVEL, Ambachtsgilden, 404.
23 JACOBS, Justitie err politie, 140-141; JACOBS, 'Iets over Maastollen', 223-225; DORN en WAL-
LERT, 'Handel, steden en constitutionele ontwikkelingen', 90-91; PIRENNE, 'De Bossche handel
op verre afstand', 6-11.
24 HEZENMANS, 's-Hertogenbosch unti 1629 tot 1798, 6; VAN DEN HEUVEL, Atnbnchtsgildeît,
315, noot 1, 398.
25 VAN DE LAAR, 'De bevolking', 59-60, 81-85; BLONDE, Sociale structuren, 131-141. Zie ver-
der ook: VAN XANTHEN, 'Town and bailiwick', 102; BLOCKMANS en PREVENIER, 'Open-
bare armenzorg', 32-35.
26 BLONDE, Sociale structuren, 94.
27 Daarmee veronachtzaamt hij mijns inziens de mate waarin de welvaart op het platteland door
externe factoren werd bepaald: ten tijde van de Gelderse Oorlogen zal er van welvaart geen spra-
ke zijn geweest, na afloop daarvan lijkt het platteland zich snel te hebben hersteld. Dergelijke
flucruaties in het lot van het platteland zullen ongetwijfeld ook hun weerslag hebben gehad op de
economie van 's-Hertogenbosch als de centrale plaats van het economisch systeem van de Meierij.
Vergelijk ook: VAN DE LAAR, 'De bevolking', 82.
28 VAN DEN HEUVEL, Atnbnchtsgildetz, 350 stelt dat de handel in verse haring eind vijftiende
eeuw volledig te gronde ging, maar dat de overstap naar gerookte haring een groot succes was;
VAN DE LAAR, 'De bevolking', 67, beweert dat de handel in haring én bokking rond 1550 sterk
was geslonken. BLONDE, Sociale structuren, 94-95, is positiever: in de jaren 1540 was 's-Herto-
genbosch nog steeds een belangrijke doorvoerhaven voor zowel haring als bokking, hoewel er wel
sprake is van achteruitgang. Hij baseert zich hierbij op de rekeningen van Jan Heys, collecteur
van de honderdste penning op de export naar het buitenland (ARAB RK 13383-13387), een tot