Cultuur, gewoon doen! - NSOB

1. Introductie en onderzoeksvraag
1.1 Inleiding
Dit onderzoek gaat over cultuurverandering bij de overheid. Gedurende de afgelopen
jaren is er een groot aantal publicaties verschenen over het onderwerp cultuur en
cultuurverandering in publieke organisaties. Er zijn publicaties die zich richten op het
wetenschappelijk karakter van het fenomeen cultuur en gaan over concepten, modellen
en instrumenten om dit te analyseren. Andere publicaties richten zich vooral op de
praktijk van cultuurverandering en geven aanwijzingen voor een aanpak van
verandering.
Cultuur is begrip waarover iedereen een idee heeft. Maar op het moment dat een
specifieke definitie van cultuur opgesteld moet worden, lopen de denkbeelden uiteen.
Organisatiecultuur omvat onder meer houding en gedrag van de
organisatiemedewerkers, individueel en in groepen, historie van een organisatie,
organisatieregels, structuur en wordt beïnvloed door regels, wetten, financiële
omstandigheden. Doordat cultuur een veelomvattend begrip is, raakt een
cultuurveranderingstraject medewerkers en de omgeving op verschillende manieren. Het
kan ervaren worden als een herhaling van zetten of als overbodig want het adresseert
„het echte probleem niet‟. Ook over het langetermijneffect van een veranderingstraject
verschillen de meningen. Op welke manier beklijft een dergelijke verandering, als deze al
bereikt is? Hoe kan cultuurverandering eigenlijk gerealiseerd worden?
Hoewel veel organisaties zich buigen over het thema, bestaan er veel twijfels over nut en
noodzaak van gerichte cultuurprogramma‟s. Sommigen menen dat cultuur slechts kan
worden veranderd via de inhoudelijke kant van het werkveld. Anderen vinden dat cultuur
een veel te beladen term is geworden en spreken liever van een nieuwe werkwijze
(Rijkswaterstaat) of een organisatie in ontwikkeling (provincie Utrecht).
In de jaren tachtig en negentig van de 20e eeuw waren de veranderingen bij de overheid
te vangen in de term New Public Management. Er werden verschillende
managementinstrumenten geïntroduceerd afkomstig uit het bedrijfsleven (meer
marktwerking, ondernemerschap) om zo de effectiviteit en efficiëntie van de organisatie
te verbeteren. Ook in het begin van deze eeuw is er in de publieke sector veel geld
gespendeerd om de veel verguisde ambtelijke cultuur in beweging te krijgen en een
integrale cultuuromslag voor elkaar te krijgen. Er zijn veel voorbeelden bekend van
programma‟s, waarbij is ingezet op slagvaardigheid, prestatiegerichtheid, publiek
7