Cultuur, gewoon doen! - NSOB

Vanwege de gewenste compactheid van dit onderzoek, hebben we ons gericht op twee
van de drie lagen van het huis van Thorbecke zoals hiervoor genoemd. Dit is geen
diskwalificatie van de derde laag, de gemeente. Een vergelijk met een
cultuurveranderingstraject bij een gemeente zou een mooie aanvulling kunnen zijn op dit
onderzoek.
Bij de twee organisaties is gecheckt bij de te interviewen personen of zij willen
meewerken aan het onderzoek. Bij de provincie Utrecht was er nog een aantal vragen of
het wel het juiste moment was voor het doen van dit onderzoek. Na toelichting per mail
en in een gesprek met de verantwoordelijke directeur was het mogelijk om de interviews
in te plannen. Bij Rijkswaterstaat waren er geen belemmeringen of vragen. Hiermee zijn
de te onderzoeken organisaties een feit geworden.
1.3 Bewegingen in de omgeving van de onderzochte organisaties
Sinds de jaren tachtig bestaat er onvrede over de prestaties van de overheid. Deze
onvrede nam sterk toe door rampen en incidenten in de jaren negentig van de 20e eeuw
met als belangrijk voorbeeld in 2000 de vuurwerkramp in Enschede. Ambtelijke diensten
zouden te verkokerd operen, zich te veel verschuilen en te veel afwentelen. Een culturele
heroriëntatie binnen de overheid zou op zijn plaats zijn. Ambtelijke organisaties zouden
weliswaar publiek blijven (structuur), maar zakelijker, bedrijfsmatiger, interactiever etc.
(cultuur) moeten opereren (Noordegraaf, Veenswijk, Vermeulen, 2004). Het denken over
de vernieuwing bij overheden werd sterk gedomineerd door de New Public Management
gedachte (paragraaf 1.1). In de twee onderstaande paragrafen wordt dit op hoofdlijnen
uitgewerkt.
Rijkswaterstaat is algemeen bekend vanwege zijn van oudsher machtige positie in de
ontwikkeling van de weg- en waterinfrastructuur in Nederland. Dit is ontstaan vanwege
zijn civieltechnische kennis en expertise op het gebied van de weg- en waterbouw en
vanwege grootschalige projecten als de Deltawerken, die Nederland wereldwijde faam
bezorgden. Sinds het begin van de jaren zeventig is de voorheen nagenoeg onomstreden
positie van Rijkswaterstaat in toenemende mate onder druk komen te staan. Hevige
publieke debatten over het vermeende technocratische projectmanagement van de
Betuwelijn en de HSL-zuid, de rol van ambtenaren van Rijkswaterstaat bij de bouwfraude
en de noodzakelijke bijdrage van Rijkswaterstaat aan de modernisering van de overheid
waren hier debet aan. In 2004 presenteerde Rijkswaterstaat een Ondernemingsplan en
formuleerde de ambitie om de meest publiekgerichte rijksuitvoeringsorganisatie van
Nederland te worden. Het bleek een hoge ambitie en geen gemakkelijke opgave.
Enerzijds heeft Rijkswaterstaat zijn expertstatus nodig om belangrijk publieke
verantwoordelijkheden te nemen en anderzijds is het tegelijkertijd nodig om zich aan te
passen aan de veranderende maatschappelijke en politieke omstandigheden en zich te
ontwikkelen tot een responsieve, effectieve en efficiënte overheidsorganisatie (Van den
Brink, 2009).
De provincie is één van de drie bestuurslagen in het Nederlandse openbaar bestuur. Er
wordt ook wel gesproken van het „bestuurlijk kraakbeen‟ omdat het de middelste laag is
in het Huis van Thorbecke. De twaalf provincies kennen een democratisch gekozen
orgaan (Provinciale Staten) dat de kaders stelt voor het uitvoerende orgaan (college van
Gedeputeerde Staten). Er is een ambtelijke organisatie die het beleid voorbereidt en
uitvoert voor het college. De opzet van de ambtelijke organisatie verschilt per provincie.
Er zijn verschillen in het organisatiemodel, werkwijze, mate van samenwerking met
andere overheden en grootte. Provincies hebben een open huishouding. Anders gezegd,
de provincie is vrij in het benoemen van onderwerpen waarop provinciaal beleid
ontwikkeld zou moeten worden. De provincies zijn verenigd in het Interprovinciaal
Overleg (IPO). Via het IPO vindt informatie-uitwisseling plaats over te voeren beleid en
overleg over mogelijke samenwerking. Veel provincies houden zich bezig met taken op
het gebied van ruimtelijke ordening, economie en innovatie, cultuur en maatschappelijke
9