Het gewone en het bijzondere - Trimbos-instituut

5 Een succesvol leven: wat is dat?
De centrale termen van dit onderzoek ‘succesvolle zorgmijders’, roepen eigenlijk direct al
allerlei vragen op. We hebben in hoofdstuk 3 gezien dat de term ‘zorgmijder’ problematisch
is omdat het niet betekent dat iemand in absolute zin de zorg mijdt. Het gaat veel
meer om een willen minimaliseren van GGZ-zorg vanwege slechte ervaringen en fundamentele
kritiek (hoofdstuk 4). In dit hoofdstuk gaan we in op dat andere woord: ‘succesvol’.
Wat verstaan onze geïnterviewden daar onder? In §5.1 beschrijven we aspecten van
succesvol leven die voor iedereen lijken te gelden. Vervolgens gaan we in op de vraag
hoe noties over succes relateren aan opvattingen over normaliteit (§5.2) en welke bevorderende
en belemmerende factoren een rol spelen (§5.3).
5.1 Aspecten van succesvol leven
‘Succes’ is geen eenduidig begrip; ieder persoon hanteert andere maatstaven van succes
en ook binnen de persoon kan een opvatting over succes door de tijd heen fluctueren.
En dan kan succes inderdaad heel verschillend zijn. De ene dag heb ik een groter
succes dan de andere dag maar de ene dag lijkt het kleine succes veel groter
dan het grote succes de andere dag dus dat is heel wisselend.(..) Ik heb wel
eens gehad dat de afwas doen al een succes was. Maar dat is vroeger. Nu is dat
een heel klein succes. Nu schrijf ik een hoofdstuk in een boek waar andere bekende
mensen ook in staan. Dat vind ik nu een groot succes.
-Carola-
Of iemand zijn of haar leven als succesvol beschouwt hangt af van het referentiekader:
Gaat het beter dan eerst? Gaat het beter dan iemand anders waarmee men zich identificeert?
Doet men in voldoende mate de dingen die belangrijk worden geacht? In het construeren
van een levensverhaal gaat het vaak over dit soort vragen. Het gaat daarbij
zowel over de aspecten die worden nagestreefd (de aspecten die – in iemands ogen- een
goed leven representeren) als om de aanvaardingsslag om het huidige leven, de eigen
verworvenheden, als succesvol te gaan beschouwen. Beide aspecten hebben zowel een
existentiële als praktische dimensie waarin de vragen 'wat is belangrijk en van waarde?'
maar ook de vraag 'wat is voor mij haalbaar?' steeds een rol spelen. In feite gaat het om
te bepalen welk leven ondanks / dankzij de verschijnselen zinvol en mogelijk is.
De definitie van 'succesvol' krijgt daarmee een meerdimensionaal karakter dat zeer persoonlijk
vorm wordt gegeven. Tegelijkertijd zijn er uit de verhalen ook dominante opvattingen
te destilleren over succesvol leven die bijna iedereen benoemt, ook al vullen zij
die op verschillende manieren in. Dominante thema's in relatie tot succes, zijn:
Jezelf niet als slachtoffer te definiëren
'De slachtofferrol betekent stagnatie, terwijl je net als ieder ander mogelijkheden hebt
om keuzes te maken en dingen te doen', aldus Ben. ‘Jezelf niet als slachtoffer definiëren’
is volgens bijna alle respondenten een essentieel onderdeel van succesvol leven. Het omvat
het verwerpen van het idee dat je 'gek' bent en het verwerpen van de patiëntrol. Ook
impliceert het dat je een plek moet geven aan het lijden, dat niet moet ontkennen, maar
tegelijkertijd het lijden moet leren te overstijgen. Het is een groeiproces om uit die
TRIMBOS-INSTITUUT 49